حد اعیان و عرض دانسته گیر ** حد خود را دان که نبود زین گزیر

چون بدانی حد خود زین حدگریز ** تا به بی‌حد در رسی ای خاک‌بیز 565

عمر در محمول و در موضوع رفت ** بی‌بصیرت عمر در مسموع رفت

هر دلیلی بی‌نتیجه و بی‌اثر ** باطل آمد در نتیجه‌ی خود نگر

جز به مصنوعی ندیدی صانعی ** بر قیاس اقترانی قانعی

می‌فزاید در وسایط فلسفی ** از دلایل باز برعکسش صفی

این گریزد از دلیل و از حجاب ** از پی مدلول سر برده به جیب 570

گر دخان او را دلیل آتشست ** بی‌دخان ما را در آن آتش خوشست

خاصه این آتش که از قرب ولا ** از دخان نزدیک‌تر آمد به ما

پس سیه‌کاری بود رفتن ز جان ** بهر تخییلات جان سوی دخان

در بیان قول رسول علیه‌السلام لا رهبانیة فی‌الاسلام

بر مکن پر را و دل بر کن ازو ** زانک شرط این جهاد آمد عدو

چون عدو نبود جهاد آمد محال ** شهوتت نبود نباشد امتثال 575

صبر نبود چون نباشد میل تو ** خصم چون نبود چه حاجت حیل تو

هین مکن خود را خصی رهبان مشو ** زانک عفت هست شهوت را گرو

بی‌هوا نهی از هوا ممکن نبود ** غازیی بر مردگان نتوان نمود

انفقوا گفتست پس کسپی بکن ** زانک نبود خرج بی‌دخل کهن

گر چه آورد انفقوا را مطلق او ** تو بخوان که اکسبوا ثم انفقوا 580

هم‌چنان چون شاه فرمود اصبروا ** رغبتی باید کزان تابی تو رو

پس کلوا از بهر دام شهوتست ** بعد از آن لاتسرفوا آن عفتست

چونک محمول به نبود لدیه ** نیست ممکن بود محمول علیه

چونک رنج صبر نبود مر ترا ** شرط نبود پس فرو ناید جزا

حبذا آن شرط و شادا آن جزا ** آن جزای دل‌نواز جان‌فزا 585

در بیان آنک ثواب عمل عاشق از حق هم حق است

عاشقان را شادمانی و غم اوست ** دست‌مزد و اجرت خدمت هم اوست

غیر معشوق ار تماشایی بود ** عشق نبود هرزه سودایی بود

عشق آن شعله‌ست کو چون بر فروخت ** هرچه جز معشوق باقی جمله سوخت

تیغ لا در قتل غیر حق براند ** در نگر زان پس که بعد لا چه ماند

ماند الا الله باقی جمله رفت ** شاد باش ای عشق شرکت‌سوز زفت 590

خود همو بود آخرین و اولین ** شرک جز از دیده‌ی احول مبین

ای عجب حسنی بود جز عکس آن ** نیست تن را جنبشی از غیر جان

آن تنی را که بود در جان خلل ** خوش نگردد گر بگیری در عسل

این کسی داند که روزی زنده بود ** از کف این جان جان جامی ربود

وانک چشم او ندیدست آن رخان ** پیش او جانست این تف دخان 595

چون ندید او عمر عبدالعزیز ** پیش او عادل بود حجاج نیز

چون ندید او مار موسی را ثبات ** در حبال سحر پندارد حیات

مرغ کو ناخورده است آب زلال ** اندر آب شور دارد پر و بال

جز به ضد ضد را همی نتوان شناخت ** چون ببیند زخم بشناسد نواخت

لاجرم دنیا مقدم آمدست ** تا بدانی قدر اقلیم الست 600

چون ازینجا وا رهی آنجا روی ** در شکرخانه‌ی ابد شاکر شوی

گویی آنجا خاک را می‌بیختم ** زین جهان پاک می‌بگریختم

ای دریغا پیش ازین بودیم اجل ** تا عذابم کم بدی اندر وجل

در تفسیر قول رسول علیه‌السلام ما مات من مات الا و تمنی ان یموت قبل ما مات ان کان برا لیکون الی وصول البر اعجل و ان کان فاجرا لیقل فجوره

زین بفرمودست آن آگه رسول ** که هر آنک مرد و کرد از تن نزول

نبود او را حسرت نقلان و موت ** لیک باشد حسرت تقصیر و فوت 605

هر که میرد خود تمنی باشدش ** که بدی زین پیش نقل مقصدش

گر بود بد تا بدی کمتر بدی ** ور تقی تا خانه زوتر آمدی

گوید آن بد بی‌خبر می‌بوده‌ام ** دم به دم من پرده می‌افزوده‌ام

گر ازین زودتر مرا معبر بدی ** این حجاب و پرده‌ام کمتر بدی

از حریصی کم دران روی قنوع ** وز تکبر کم دران چهره‌ی خشوع 610

هم‌چنین از بخل کم در روی جود ** وز بلیسی چهره‌ی خوب سجود

بر مکن آن پر خلد آرای را ** بر مکن آن پر ره‌پیمای را

چون شنید این پند در وی بنگریست ** بعد از آن در نوحه آمد می‌گریست