چون ندارم زور و ضبط خویشتن ** زین قضا و زین بلا و زین فتن

چون ندارم زور و ضبط خویشتن ** زین قضا و زین بلا و زین فتن 645

آن به آید که شوم زشت و کریه ** تا بوم آمن درین کهسار و تیه

این سلاح عجب من شد ای فتی ** عجب آرد معجبان را صد بلا

بیان آنک هنرها و زیرکیها و مال دنیا هم‌چون پرهای طاوس عدو جانست

پس هنر آمد هلاکت خام را ** کز پی دانه نبیند دام را

اختیار آن را نکو باشد که او ** مالک خود باشد اندر اتقوا

چون نباشد حفظ و تقوی زینهار ** دور کن آلت بینداز اختیار 650

جلوه‌گاه و اختیارم آن پرست ** بر کنم پر را که در قصد سرست

نیست انگارد پر خود را صبور ** تا پرش در نفکند در شر و شور

پس زیانش نیست پر گو بر مکن ** گر رسد تیری به پیش آرد مجن

لیک بر من پر زیبا دشمنیست ** چونک از جلوه‌گری صبریم نیست

گر بدی صبر و حفاظم راه‌بر ** بر فزودی ز اختیارم کر و فر 655

هم‌چو طفلم یا چو مست اندر فتن ** نیست لایق تیغ اندر دست من

گر مرا عقلی بدی و منزجر ** تیغ اندر دست من بودی ظفر

عقل باید نورده چون آفتاب ** تا زند تیغی که نبود جز صواب

چون ندارم عقل تابان و صلاح ** پس چرا در چاه نندازم سلاح

در چه اندازم کنون تیغ و مجن ** کین سلاح خصم من خواهد شدن 660

چون ندارم زور و یاری و سند ** تیغم او بستاند و بر من زند

رغم این نفس وقیحه‌خوی را ** که نپوشد رو خراشم روی را

تا شود کم این جمال و این کمال ** چون نماند رو کم افتم در وبال

چون بدین نیت خراشم بزه نیست ** که به زخم این روی را پوشیدنیست

گر دلم خوی ستیری داشتی ** روی خوبم جز صفا نفراشتی 665

چون ندیدم زور و فرهنگ و صلاح ** خصم دیدم زود بشکستم سلاح

تا نگردد تیغ من او را کمال ** تا نگردد خنجرم بر من وبال

می‌گریزم تا رگم جنبان بود ** کی فرار از خویشتن آسان بود

آنک از غیری بود او را فرار ** چون ازو ببرید گیرد او قرار

من که خصمم هم منم اندر گریز ** تا ابد کار من آمد خیزخیز 670

نه به هندست آمن و نه در ختن ** آنک خصم اوست سایه‌ی خویشتن

در صفت آن بی‌خودان کی از شر خود و هنر خود آمن شده‌اند کی فانی‌اند در بقای حق هم‌چون ستارگان کی فانی‌اند روز در آفتاب و فانی را خوف آفت و خطر نباشد

چون فناش از فقر پیرایه شود ** او محمدوار بی‌سایه شود

فقر فخری را فنا پیرایه شد ** چون زبانه‌ی شمع او بی‌سایه شد

شمع جمله شد زبانه پا و سر ** سایه را نبود بگرد او گذر

موم از خویش و ز سایه در گریخت ** در شعاع از بهر او کی شمع ریخت 675

گفت او بهر فنایت ریختم ** گفت من هم در فنا بگریختم

این شعاع باقی آمد مفترض ** نه شعاع شمع فانی عرض

شمع چون در نار شد کلی فنا ** نه اثر بینی ز شمع و نه ضیا

هست اندر دفع ظلمت آشکار ** آتش صورت به مومی پایدار

برخلاف موم شمع جسم کان ** تا شود کم گردد افزون نور جان 680

این شعاع باقی و آن فانیست ** شمع جان را شعله‌ی ربانیست

این زبانه‌ی آتشی چون نور بود ** سایه‌ی فانی شدن زو دور بود

ابر را سایه بیفتد در زمین ** ماه را سایه نباشد همنشین

بی‌خودی بی‌ابریست ای نیک‌خواه ** باشی اندر بی‌خودی چون قرص ماه

باز چون ابری بیاید رانده ** رفت نور از مه خیالی مانده 685

از حجاب ابر نورش شد ضعیف ** کم ز ماه نو شد آن بدر شریف

مه خیالی می‌نماید ز ابر و گرد ** ابر تن ما را خیال‌اندیش کرد

لطف مه بنگر که این هم لطف اوست ** که بگفت او ابرها ما را عدوست

مه فراغت دارد از ابر و غبار ** بر فراز چرخ دارد مه مدار

ابر ما را شد عدو و خصم جان ** که کند مه را ز چشم ما نهان 690

حور را این پرده زالی می‌کند ** بدر را کم از هلالی می‌کند

ماه ما را در کنار عز نشاند ** دشمن ما را عدوی خویش خواند

تاب ابر و آب او خود زین مهست ** هر که مه خواند ابر را بس گمرهست

نور مه بر ابر چون منزل شدست ** روی تاریکش ز مه مبدل شدست