کای عجب پیش و پسم صیاد هست ** تا کشم از بیم او زین لقمه دست

کای عجب پیش و پسم صیاد هست ** تا کشم از بیم او زین لقمه دست 755

Acaba der, önümde ardımda bir avcı var mı? Varsa onun korkusu ile şu lokmadan el çekmem gerek.

تو ببین پس قصه‌ی فجار را ** پیش بنگر مرگ یار و جار را

Kötülerin hikayelerini gör, hallerine bak. Eşinin dostunun ölümlerinden ibret al.

که هلاکت دادشان بی‌آلتی ** او قرین تست در هر حالتی

Onları silahsız, pusatsız nasıl helak etti? Bir bak. O, herhalde senin yanındadır.

حق شکنجه کرد و گرز و دست نیست ** پس بدان بی‌دست حق داورکنیست

Tanrı işkence yapar ama gürzle elle değil. Bil ki Tanrı, elsiz hüküm sürer, ferman yürütür.

آنک می‌گفتی اگر حق هست کو ** در شکنجه او مقر می‌شد که هو

Tanrı varsa hani, nerede? Diyen işkenceye uğradı mı vardır, odur diye ikrar eder.

آنک می‌گفت این بعیدست و عجیب ** اشک می‌راند و همی گفت ای قریب 760

Tanrı varlığı şaşılacak bir şey, akıldan uzak diyen, gözyaşları döker de ey bana benden yakın Tanrı diye yalvarmaya koyulur.

چون فرار از دام واجب دیده است ** دام تو خود بر پرت چفسیده است

Tuzaktan kaçmak vaciptir, fakat senin tuzağın kanadına yapışıktır.

بر کنم من میخ این منحوس دام ** از پی کامی نباشم طلخ‌کام

İşte onun için ben, bu menhus tuzağın mıhını çekip çıkarıyorum; murada erişmek için dilimi, damağımı acıtmamak istiyorum.

درخور عقل تو گفتم این جواب ** فهم کن وز جست و جو رو بر متاب

Bu sözü, senin aklına uygun söyledim. Anla da arayıp taramadan yüz çevirme.

بسکل این حبلی که حرص است و حسد ** یاد کن فی جیدها حبل مسد

Hırs ve hasetten ibaret olan şu bağı çöz. Ebuleheb’in karısının boynundaki hurma ipini düşün.

صفت کشتن خلیل علیه‌السلام زاغ را کی آن اشارت به قمع کدام صفت بود از صفات مذمومه‌ی مهلکه در مرید

Halil aleyhisselamın kuzgunu öldürmesindeki sebep. Bunun müridi helak eden kötü sıfatlardan hangisinin giderilmesine işaret olduğu

این سخن را نیست پایان و فراغ ** ای خلیل حق چرا کشتی تو زاغ 765

Ne bu sözün sonu vardır, ne de bu söz bitip tükenir. Ey Tanrı Halil’i, kuzgunu neden öldürdün?

بهر فرمان حکمت فرمان چه بود ** اندکی ز اسرار آن باید نمود

Buyruğa uydun doğru. Fakat bu buyruğun hikmeti neydi? Onun sırlarından birazcığını göstermek gerek.

کاغ کاغ و نعره‌ی زاغ سیاه ** دایما باشد به دنیا عمرخواه

Kara kuzgunun gaa diye bağırması, dünyada daima uzun bir ömür istemesindendir.

هم‌چو ابلیس از خدای پاک فرد ** تا قیامت عمر تن درخواست کرد

İblis gibi tek ve pak Tanrı’dan kıyamete kadar dünya hayatını ister.

گفت انظرنی الی یوم الجزا ** کاشکی گفتی که تبنا ربنا

İblis de “Beni kıyamet gününe kadar yaşat “ dedi. Keşke, “Rabbimiz, tövbe ettik” deseydi.

عمر بی توبه همه جان کندنست ** مرگ حاضر غایب از حق بودنست 770

Tövbesiz ömür, baştanbaşa can çekişmedir. Hazır olan kaçılmayan ölüm, Tanrı’dan gafil olmaktır.

عمر و مرگ این هر دو با حق خوش بود ** بی‌خدا آب حیات آتش بود

Hakla olunca ömür de, ölüm de... ikisi de hoştur. Fakat Tanrı’sız abıhayat bile ateştir.

آن هم از تاثیر لعنت بود کو ** در چنان حضرت همی‌شد عمرجو

Öyle bir tapıdan daima ömür istemesi de lanet tesiriyledir.

از خدا غیر خدا را خواستن ** ظن افزونیست و کلی کاستن

Tanrı’dan, ondan başkasını istemek, görünüşte istenen şeyin artmasını stemektir, ama hakikatte onun tamamı ile eksilmesini dilemektir.

خاصه عمری غرق در بیگانگی ** در حضور شیر روبه‌شانگی

Hele ayrılık ve yabancılıkla geçen ömür yok mu? Bu adeta aslanın huzurunda tilkilik taslamaya benzer.

عمر بیشم ده که تا پس‌تر روم ** مهلم افزون کن که تا کمتر شوم 775

Bana daha fazla ömür ver de daha gerisin geri gideyim; mühletini uzat da daha aşağılık bir hale geleyim demektir.

تا که لعنت را نشانه او بود ** بد کسی باشد که لعنت‌جو بود

Nihayet o, lanete nişane olur. Lanet isteyen kişiyse kötü bir kişidir.

عمر خوش در قرب جان پروردنست ** عمر زاغ از بهر سرگین خوردنست

Hoş ömür, yakınlık aleminden can beslemektir. Kuzgunun ömrü ise pislik yemek içindir.

عمر بیشم ده که تا گه می‌خورم ** دایم اینم ده که بس بدگوهرم

Bana fazla ömür ver ki pislik yiyeyim, daima bana bunu ver ki benim yaradılışım kötüdür demektedir.

گرنه گه خوارست آن گنده‌دهان ** گویدی کز خوی زاغم وا رهان

O ağzı kokan kuzgun, eğer pislik yemeseydi beni kuzgun huyundan kurtar diye yalvarırdı.

مناجات

Münacat

ای مبدل کرده خاکی را به زر ** خاک دیگر را بکرده بوالبشر 780

Ey toprağı altına çeviren, bir başka toprağı da insanlar babası yapan Tanrı!

کار تو تبدیل اعیان و عطا ** کار من سهوست و نسیان و خطا

Senin işin, eşyayı olduğu halden çevirmek, ihsan ve lutüflarda bulunmaktır, benim işimse yanlışa düşmek, unutmak ve hata etmektir.

سهو و نسیان را مبدل کن به علم ** من همه خلمم مرا کن صبر و حلم

Bilginle yanlışımı noksanı mı döndür. Ben baştan aşağıya kadar sümükten ibaretim, sen beni sabırdan, hilimden ibaret bir hale getir.

ای که خاک شوره را تو نان کنی ** وی که نان مرده را تو جان کنی

Ey çorak toprağı ekmek haline getiren, ey ölü ekmeği canlandıran, can eden.

ای که جان خیره را رهبر کنی ** وی که بی‌ره را تو پیغمبر کنی

Ey şaşırmış cana rehberlik eden, ey yolunu sapıtmışı peygamber yapan!

می‌کنی جزو زمین را آسمان ** می‌فزایی در زمین از اختران 785

Yeryüzünün bir cüzünü gök yaparsın. Yeryüzünün neşesini yıldızlarla artırırsın.

هر که سازد زین جهان آب حیات ** زوترش از دیگران آید ممات

Kim bu alemden bir abıhayat elde ederse ölüm, ona başkalarından daha çabuk gelir çatar.

دیده‌ی دل کو به گردون بنگریست ** دید که اینجا هر دمی میناگریست

Kâinata bakan gönül gözü, görür ki burada daima yeniden yeniye bozulup düzelen şeyler var.

قلب اعیانست و اکسیری محیط ** ایتلاف خرقه‌ی تن بی‌مخیط

Şu ten hırkasının iğnesiz, ipliksiz dikilmesinden ve bakırı altın yapan iksirden başka bir şey değildir.

تو از آن روزی که در هست آمدی ** آتشی یا بادی یا خاکی بدی

Sen, var olduğun gün, ya ateştin, ya yel, yahut da toprak.

گر بر آن حالت ترا بودی بقا ** کی رسیدی مر ترا این ارتقا 790

Eğer o halde ebediyen kalman mümkün olsaydı hiç sana bu yücelik nasip olur muydu?

از مبدل هستی اول نماند ** هستی بهتر به جای آن نشاند

Tanrı seni değiştirdi. Önceki varlığın kalmadı. Onun yerine sana daha iyi varlık verdi.

هم‌چنین تا صد هزاران هستها ** بعد یکدیگر دوم به ز ابتدا

Böylece yüz binlerce varlığa büründün ki daima ikinci varlık, ilkinden iyidir.

از مبدل بین وسایط را بمان ** کز وسایط دور گردی ز اصل آن

Bunları değiştiren Tanrı’dan gör de vasıtaları bırak. Çünkü vasıtalara kapıldın da aslından uzaklaştın.

واسطه هر جا فزون شد وصل جست ** واسطه کم ذوق وصل افزونترست

Nerede vasıta çoğalırsa ulaşma kaybolur gider.

از سبب‌دانی شود کم حیرتت ** حیرت تو ره دهد در حضرتت 795

Şaşkınlığın, her şeyi sebepten bilmendendir. Halbuki hayret, sana o tapıya yol açar.

این بقاها از فناها یافتی ** از فنااش رو چرا برتافتی

Bu varlıkları yokluklardan buldun. Öyleyse neden yokluktan yüz çevirdin?

زان فناها چه زیان بودت که تا ** بر بقا چفسیده‌ای ای نافقا

O yokluktan ne ziyana uğradın ki varlığa yapıştın a yer faresi!

چون دوم از اولینت بهترست ** پس فنا جو و مبدل را پرست

Madem ki ikinci evvelkinden daha iyidir, yokluğu ara, insanı halden hale değiştirene tap.

صد هزاران حشر دیدی ای عنود ** تاکنون هر لحظه از بدو وجود

A inatçı, varlığa düştüğün demden beri şimdiye kadar her lahza yüz binlerce haşir gördün.

از جماد بی‌خبر سوی نما ** وز نما سوی حیات و ابتلا 800

Haberin yokken cemad aleminden yetişip gelişen nebat alemine geldin. Nebat aleminden de hayat ve iptila alemine düştün.

باز سوی عقل و تمییزات خوش ** باز سوی خارج این پنج و شش

Sonra tekrar güzelim akıl ve temyiz alemine gider, bu beş duyguyla altı cihet aleminden kurtulursun.

تا لب بحر این نشان پایهاست ** پس نشان پا درون بحر لاست

Bu ayak izleri, deniz kıyısına kadar gider. Sonra deniz içinde ayak izleri yok olur biter.

زانک منزلهای خشکی ز احتیاط ** هست دهها و وطنها و رباط

Çünkü kuruluk menzillerinde ihtiyat için köyler vardır, yurtlar vardır, konaklar vardır.

باز منزلهای دریا در وقوف ** وقت موج و حبس بی‌عرصه و سقوف

Deniz konakları da durup dinlenmeyen, sahası ve tavanı olmayan dalgalanmalardır.