مادر و بابا و اصل خلق اوست ** ای خنک آنکس که داند دل ز پوست

مادر و بابا و اصل خلق اوست ** ای خنک آنکس که داند دل ز پوست 885

Halkın anası da odur, babası da odur, aslı da o. Ne mutlu gönlü deriden bedenden ayırt edebilen kişiye.

تو بگویی نک دل آوردم به تو ** گویدت پرست ازین دلها قتو

Sen dersin ki işte, sana gönül getirdim ya. Fakat o der ki: Kutu (şehir), bu gönüllerle dopdolu.

آن دلی آور که قطب عالم اوست ** جان جان جان جان آدم اوست

Sen, bana alemin kutbu olan gönlü getir. İnsanın canının canının canının canı, o gönüldür.

از برای آن دل پر نور و بر ** هست آن سلطان دلها منتظر

İşte onun için o gönüller sultanı, nur ve ihsanlarla dolu olan gönlü beklemektedir.

تو بگردی روزها در سبزوار ** آنچنان دل را نیابی ز اعتبار

Sen günlerce Sebzvar şehrinde gezip dolaşsan o çeşit bir gönül bulamazsın.

پس دل پژمرده‌ی پوسیده‌جان ** بر سر تخته نهی آن سو کشان 890

Nihayet solmuş, pörsümüş bir gönül bulur, onu salacaya kor, o tarafa götürürsün.

که دل آوردم ترا ای شهریار ** به ازین دل نبود اندر سبزوار

Ey padişahlar padişahı, sana gönül getirdim. Bu Sebzvar’da bundan daha iyi gönül yoktur dersin.

گویدت این گورخانه‌ست ای جری ** که دل مرده بدینجا آوری

O da der ki: A küstah, burası mezarlık mı ki buraya ölü gönül getiriyorsun?

رو بیاور آن دلی کو شاه‌خوست ** که امان سبزوار کون ازوست

Yürü, padişah huylu gönlü getir ki varlık Sebzvar’ı onun yüzünden aman bulur.

گویی آن دل زین جهان پنهان بود ** زانک ظلمت با ضیا ضدان بود

Sanki o gönül, bu cihandan gizlenmiştir. Çünkü karanlık, ışıkla bir yerde bulunmaz. Birbirlerine zıttır bunlar.

دشمنی آن دل از روز الست ** سبزوار طبع را میراثی است 895

Tabiat Sebzvar’ının, o gönülle düşmanlığı, Elest gününden miras kalmıştır.

زانک او بازست و دنیا شهر زاغ ** دیدن ناجنس بر ناجنس داغ

Çünkü o, doğan kuşudur, dünya şehriyse kuzgun. Kendi cinsinden olmayanı görmek insanı yaralar.

ور کند نرمی نفاقی می‌کند ** ز استمالت ارتفاقی می‌کند

İnsan, kendi cinsinden olmayana yumuşaklık gösterirse münafıklığından gösterir, onunla uyuşursa bir şey elde etmek için uyuşur.

می‌کند آری نه از بهر نیاز ** تا که ناصح کم کند نصح دراز

O münâfık, evet der ama tasdik ettiğinden değil, nasihat verenin sözü kısa kesmesi içindir.(TM)

زانک این زاغ خس مردارجو ** صد هزاران مکر دارد تو به تو

Çünkü bu leş arayan aşağılık kuzgunun kat,kat yüz binlerce hilesi vardır.

گر پذیرند آن نفاقش را رهید ** شد نفاقش عین صدق مستفید 900

Münafıklığı kabul ederlerse kurtulur; münafıklığı, kendisine fayda verecek bir doğruluk olur.

زانک آن صاحب دل با کر و فر ** هست در بازار ما معیوب‌خر

Çünkü gönül sahibi, debdebesiyle beraber bizim pazarımızda ayıplıdır.

صاحب دل جو اگر بی‌جان نه‌ای ** جنس دل شو گر ضد سلطان نه‌ای

Cansız değilsen gönül sahibini ara. Padişaha zıt değilsen gönülle aynı cinsten olmaya bak.

آنک زرق او خوش آید مر ترا ** آن ولی تست نه خاص خدا

Halbuki riyası, sana hoş gelen, tabiatına uygun olan kişi, dostundur. Dostundur ama Tanrı’nın dostu değil ki!

هر که او بر خو و بر طبع تو زیست ** پیش طبع تو ولی است و نبیست

Kim senin huyuna suyuna giderse sence ya velidir, ya peygamber.

رو هوا بگذار تا بویت شود ** وان مشام خوش عبرجویت شود 905

Yürü, hava ve hevesi bırak da bir koku al, o güzelim amber kokusunu duy.

از هوارانی دماغت فاسدست ** مشک و عنبر پیش مغزت کاسدست

Hava ve hevesine uyarsan dimağın bozulur. Misk ve amber sence hiçbir şeye yaramaz bir hale gelir.

حد ندارد این سخن و آهوی ما ** می‌گریزد اندر آخر جابجا

Bu sözün sonu gelmez, halbuki ceylanımız, ahırda bir yerden bir yere kaçıp durmada.

بقیه‌ی قصه‌ی آهو و آخر خران

Eşekler ahırındaki ceylan hikayesinin arta kalanı

روزها آن آهوی خوش‌ناف نر ** در شکنجه بود در اصطبل خر

O göbeği miskli ceylan, günlerce eşek ahırında işkence çekmekteydi.

مضطرب در نزع چون ماهی ز خشک ** در یکی حقه معذب پشک و مشک

Karaya vurmuş balık gibi can çekişmede, çırpınıp durmadaydı. Pislikle misk, adeta bir hokkaya girmişti.

یک خرش گفتی که ها این بوالوحوش ** طبع شاهان دارد و میران خموش 910

Bir eşek diyordu ki: Ha, bu hayvanlar babası, padişahlarla beylerin huyunda susun!

وآن دگر تسخر زدی کز جر و مد ** گوهر آوردست کی ارزان دهد

Başka bir eşek, onun gidip gelmesine bakıp alay ederek bir inci bulmuş, nasıl olur da ucuza satar? diyordu.

وآن خری گفتی که با این نازکی ** بر سریر شاه شو گو متکی

Bir başka eşek, söyleyin diyordu, bu naziklikle padişahın tahtına çıkıp yaslansın.

آن خری شد تخمه وز خوردن بماند ** پس برسم دعوت آهو را بخواند

Bir başka eşek de çok yemiş, imtilaya uğramış, yemeden kalmıştı. Ceylanı çağırdı.

سر چنین کرد او که نه رو ای فلان ** اشتهاام نیست هستم ناتوان

Ceylan başını kaldırıp, hayır iştahım yok, kuvvetsizim dedi.

گفت می‌دانم که نازی می‌کنی ** یا ز ناموس احترازی می‌کنی 915

Eşek dedi ki: Biliyorum ki nazlanıyorsun. Yahut da utanıyorsun da onun için çekinmektesin.

گفت او با خود که آن طعمه‌ی توست ** که از آن اجزای تو زنده و نوست

Ceylan kendi kendisine o yemek senin yemeğin. Senin bedeninin cüzileri, ondan dirilmekte, tazeleşmekte.

من الیف مرغزاری بوده‌ام ** در زلال و روضه‌ها آسوده‌ام

Ben çayırlığın arkadaşıydım. Duru sularla, bağlar, bahçelerle avunur, eğlenirdim.

گر قضا انداخت ما را در عذاب ** کی رود آن خو و طبع مستطاب

Kaza ve kader, bizi azaba düşürse o huy, o güzel tabiat nasıl olur da değişiverir?

گر گدا گشتم گدارو کی شوم ** ور لباسم کهنه گردد من نوم

Yoksul olduysam bile nasıl olurda yoksulca hareket ederim? Elbisem eskidiyse ben yeniyim.

سنبل و لاله و سپرغم نیز هم ** با هزاران ناز و نفرت خورده‌ام 920

Ben, sümbülü, laleyi, reyhanı bile binlerce nazla ve istemeyerek yerdim dedi.

گفت آری لاف می‌زن لاف‌لاف ** در غریبی بس توان گفتن گزاف

Eşek, evet dedi, söylen, mırıldan. Gariplikle çok saçma şeyler söylenebilir.

گفت نافم خود گواهی می‌دهد ** منتی بر عود و عنبر می‌نهد

Ceylan dedi ki: Göbeğim, sözlerime tanıklık etmede. Öd ağacı ile ambere bile ehemmiyet vermemede.

لیک آن را کی شنود صاحب‌مشام ** بر خر سرگین‌پرست آن شد حرام

Fakat koku almayan, bunları nereden duyacak? Pisliğe tapan eşeğe o koku haramdır.

خر کمیز خر ببوید بر طریق ** مشک چون عرضه کنم با این فریق

Eşek, yolda eşek pisliğini koklar. Bu çeşit mahluklara miski nasıl sunabilirim?

بهر این گفت آن نبی مستجیب ** رمز الاسلام فی‌الدنیا غریب 925

O şefaatçi peygamber, bu yüzden “İslam dünyada gariptir” remzini söylemiştir.

زانک خویشانش هم از وی می‌رمند ** گرچه با ذاتش ملایک هم‌دمند

Çünkü zati, meleklerle hem dem olmakla beraber akrabaları bile ondan kaçarlar.

صورتش را جنس می‌بینند انام ** لیک از وی می‌نیابند آن مشام

Halk onun suretine bakar, onu kendilerine cins sanır ama ondaki kokuyu duymaz.

هم‌چو شیری در میان نقش گاو ** دور می‌بینش ولی او را مکاو

Öküz suretindeki aslan gibi. Onu uzaktan görürsün ama içini deşmeye kalkışma.

ور بکاوی ترک گاو تن بگو ** که بدرد گاو را آن شیرخو

Deşersen ten öküzünü terk et. Çünkü o aslan huylu, öküzü paralar.

طبع گاوی از سرت بیرون کند ** خوی حیوانی ز حیوان بر کند 930

Öküz tabiatı, seni başından eder, hayvanlık huyu, seni hayvanlıktan ayırır.

گاو باشی شیر گردی نزد او ** گر تو با گاوی خوشی شیری مجو

Öküz bile olsan onun yanında aslan kesilirsin. Fakat sen öküzlükten hoşlanıyorsan aslanlığı arama.

تفسیر انی اری سبع بقرات سمان یاکلهن سبع عجاف آن گاوان لاغر را خدا به صفت شیران گرسنه آفریده بود تا آن هفت گاو فربه را به اشتها می‌خوردند اگر چه آن خیالات صور گاوان در آینه‌ی خواب نمودند تو معنی بگیر

BASLIK YOK

آن عزیز مصر می‌دیدی به خواب ** چونک چشم غیب را شد فتح باب

Mısır azizi gayb gözüne kapı açıldığında rüyada,

هفت گاو فربه بس پروری ** خوردشان آن هفت گاو لاغری

Yedi semiz ve besili öküzü yedi tane arık öküzün yediğini gördü.

در درون شیران بدند آن لاغران ** ورنه گاوان را نبودندی خوران

O arık öküzler hakikatte aslanlardı. Böyle olmasa o öküzleri yiyemezlerdi.