دید او آن غنج و برجست سبک ** چون تجلی حق از پرده‌ی تنک

تفسیر خلقنا الانسان فی احسن تقویم ثم رددناه اسفل سافلین و تفسیر و من نعمره ننکسه فی الخلق

آدم حسن و ملک ساجد شده ** هم‌چو آدم باز معزول آمده

گفت آوه بعد هستی نیستی ** گفت جرمت این که افزون زیستی

جبرئیلش می‌کشاند مو کشان ** که برو زین خلد و از جوق خوشان

گفت بعد از عز این اذلال چیست ** گفت آن دادست و اینت داوریست 965

جبرئیلا سجده می‌کردی به جان ** چون کنون می‌رانیم تو از جنان

حله می‌پرد ز من در امتحان ** هم‌چو برگ از نخ در فصل خزان

آن رخی که تاب او بد ماه‌وار ** شد به پیری هم‌چو پشت سوسمار

وان سر و فرق گش شعشع شده ** وقت پیری ناخوش و اصلع شده

وان قد صف در نازان چون سنان ** گشته در پیری دو تا هم‌چون کمان 970

رنگ لاله گشته رنگ زعفران ** زور شیرش گشته چون زهره‌ی زنان

آنک مردی در بغل کردی به فن ** می‌بگیرندش بغل وقت شدن

این خود آثار غم و پژمردگیست ** هر یکی زینها رسول مردگیست

تفسیر اسفل سافلین الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات فلهم اجر غیر مومنون

لیک گر باشد طبیبش نور حق ** نیست از پیری و تب نقصان و دق

سستی او هست چون سستی مست ** که اندر آن سستیش رشک رستمست 975

گر بمیرد استخوانش غرق ذوق ** ذره ذره‌ش در شعاع نور شوق

وآنک آنش نیست باغ بی‌ثمر ** که خزانش می‌کند زیر و زبر

گل نماند خارها ماند سیاه ** زرد و بی‌مغز آمده چون تل کاه

تا چه زلت کرد آن باغ ای خدا ** که ازو این حله‌ها گردد جدا

خویشتن را دید و دید خویشتن ** زهر قتالست هین ای ممتحن 980

شاهدی کز عشق او عالم گریست ** عالمش می‌راند از خود جرم چیست

جرم آنک زیور عاریه بست ** کرد دعوی کین حلل ملک منست

واستانیم آن که تا داند یقین ** خرمن آن ماست خوبان دانه‌چین

تا بداند کان حلل عاریه بود ** پرتوی بود آن ز خورشید وجود

آن جمال و قدرت و فضل و هنر ** ز آفتاب حسن کرد این سو سفر 985

باز می‌گردند چون استارها ** نور آن خورشید ازین دیوارها

پرتو خورشید شد وا جایگاه ** ماند هر دیوار تاریک و سیاه

آنک کرد او در رخ خوبانت دنگ ** نور خورشیدست از شیشه‌ی سه رنگ

شیشه‌های رنگ رنگ آن نور را ** می‌نمایند این چنین رنگین بما

چون نماند شیشه‌های رنگ‌رنگ ** نور بی‌رنگت کند آنگاه دنگ 990

خوی کن بی‌شیشه دیدن نور را ** تا چو شیشه بشکند نبود عمی

قانعی با دانش آموخته ** در چراغ غیر چشم افروخته

او چراغ خویش برباید که تا ** تو بدانی مستعیری نی‌فتا

گر تو کردی شکر و سعی مجتهد ** غم مخور که صد چنان بازت دهد

ور نکردی شکر اکنون خون گری ** که شدست آن حسن از کافر بری 995

امة الکفران اضل اعمالهم ** امة الایمان اصلح بالهم

گم شد از بی‌شکر خوبی و هنر ** که دگر هرگز نبیند زان اثر

خویشی و بی‌خویشی و سکر وداد ** رفت زان سان که نیاردشان به یاد

که اضل اعمالهم ای کافران ** جستن کامست از هر کام‌ران

جز ز اهل شکر و اصحاب وفا ** که مریشان راست دولت در قفا 1000

دولت رفته کجا قوت دهد ** دولت آینده خاصیت دهد

قرض ده زین دولت اندر اقرضوا ** تا که صد دولت ببینی پیش رو

اندکی زین شرب کم کن بهر خویش ** تا که حوض کوثری یابی به پیش

جرعه بر خاک وفا آنکس که ریخت ** کی تواند صید دولت زو گریخت

خوش کند دلشان که اصلح بالهم ** رد من بعد التوی انزالهم 1005

ای اجل وی ترک غارت‌ساز ده ** هر چه بردی زین شکوران باز ده

وا دهد ایشان بنپذیرند آن ** زانک منعم گشته‌اند از رخت جان

صوفییم و خرقه‌ها انداختیم ** باز نستانیم چون در باختیم

ما عوض دیدیم آنگه چون عوض ** رفت از ما حاجت و حرص و غرض

ز آب شور و مهلکی بیرون شدیم ** بر رحیق و چشمه‌ی کوثر زدیم 1010