لیک تمثیلی و تصویری کنند ** تا که در یابد ضعیفی عشقمند

مثل نبود لیک باشد آن مثال ** تا کند عقل مجمد را گسیل

عقل سر تیزست لیکن پای سست ** زانک دل ویران شدست و تن درست

عقلشان در نقل دنیا پیچ پیچ ** فکرشان در ترک شهوت هیچ هیچ 120

صدرشان در وقت دعوی هم‌چو شرق ** صبرشان در وقت تقوی هم‌چو برق

عالمی اندر هنرها خودنما ** هم‌چو عالم بی‌وفا وقت وفا

وقت خودبینی نگنجد در جهان ** در گلو و معده گم گشته چو نان

این همه اوصافشان نیکو شود ** بد نماند چونک نیکوجو شود

گر منی گنده بود هم‌چون منی ** چون به جان پیوست یابد روشنی 125

هر جمادی که کند رو در نبات ** از درخت بخت او روید حیات

هر نباتی کان به جان رو آورد ** خضروار از چشمه‌ی حیوان خورد

باز جان چون رو سوی جانان نهد ** رخت را در عمر بی‌پایان نهد

سال سایل از مرغی کی بر سر ربض شهری نشسته باشد سر او فاضل‌ترست و عزیزتر و شریف‌تر و مکرم‌تر یا دم او و جواب دادن واعظ سایل را به قدر فهم او

واعظی را گفت روزی سایلی ** کای تو منبر را سنی‌تر قایلی

یک سالستم بگو ای ذو لباب ** اندرین مجلس سالم را جواب 130

بر سر بارو یکی مرغی نشست ** از سر و از دم کدامینش بهست

گفت اگر رویش به شهر و دم به ده ** روی او از دم او می‌دان که به

ور سوی شهرست دم رویش به ده ** خاک آن دم باش و از رویش بجه

مرغ با پر می‌پرد تا آشیان ** پر مردم همتست ای مردمان

عاشقی که آلوده شد در خیر و شر ** خیر و شر منگر تو در همت نگر 135

باز اگر باشد سپید و بی‌نظیر ** چونک صیدش موش باشد شد حقیر

ور بود چغدی و میل او به شاه ** او سر بازست منگر در کلاه

آدمی بر قد یک طشت خمیر ** بر فزود از آسمان و از اثیر

هیچ کرمنا شنید این آسمان ** که شنید این آدمی پر غمان

بر زمین و چرخ عرضه کرد کس ** خوبی و عقل و عبارات و هوس 140

جلوه کردی هیچ تو بر آسمان ** خوبی روی و اصابت در گمان

پیش صورتهای حمام ای ولد ** عرضه کردی هیچ سیم‌اندام خود

بگذری زان نقشهای هم‌چو حور ** جلوه آری با عجوز نیم‌کور

در عجوزه چیست که ایشان را نبود ** که ترا زان نقشها با خود ربود

تو نگویی من بگویم در بیان ** عقل و حس و درک و تدبیرست و جان 145

در عجوزه جان آمیزش‌کنیست ** صورت گرمابه‌ها را روح نیست

صورت گرمابه گر جنبش کند ** در زمان او از عجوزه بر کند

جان چه باشد با خبر از خیر و شر ** شاد با احسان و گریان از ضرر

چون سر و ماهیت جان مخبرست ** هر که او آگاه‌تر با جان‌ترست

روح را تاثیر آگاهی بود ** هر که را این بیش اللهی بود 150

چون خبرها هست بیرون زین نهاد ** باشد این جانها در آن میدان جماد

جان اول مظهر درگاه شد ** جان جان خود مظهر الله شد

آن ملایک جمله عقل و جان بدند ** جان نو آمد که جسم آن بدند

از سعادت چون بر آن جان بر زدند ** هم‌چو تن آن روح را خادم شدند

آن بلیس از جان از آن سر برده بود ** یک نشد با جان که عضو مرده بود 155

چون نبودش آن فدای آن نشد ** دست بشکسته مطیع جان نشد

جان نشد ناقص گر آن عضوش شکست ** کان بدست اوست تواند کرد هست

سر دیگر هست کو گوش دگر ** طوطیی کو مستعد آن شکر

طوطیان خاص را قندیست ژرف ** طوطیان عام از آن خور بسته طرف

کی چشد درویش صورت زان زکات ** معنیست آن نه فعولن فاعلات 160

از خر عیسی دریغش نیست قند ** لیک خر آمد به خلقت که پسند

قند خر را گر طرب انگیختی ** پیش خر قنطار شکر ریختی

معنی نختم علی افواههم ** این شناس اینست ره‌رو را مهم

تا ز راه خاتم پیغامبران ** بوک بر خیزد ز لب ختم گران

ختمهایی که انبیا بگذاشتند ** آن بدین احمدی برداشتند 165

قفلهای ناگشاده مانده بود ** از کف انا فتحنا برگشود