هر دو چون در بعد و پرده مانده‌اند ** یا سیه‌رو یا فسرده مانده‌اند

Her ikisi de güneşten uzakta ve perde ardında kaldığından ya yüzleri kararmıştır, yahut da donup kalmışlardır.

چون نبشتی بعضی از قصه‌ی هلال ** داستان بدر آر اندر مقال

Hilâl’e ait hikâyenin bir kısmını yazdım. Şimdi de dolunaya ait hikâyeyi dile getir.

آن هلال و بدر دارند اتحاد ** از دوی دورند و از نقص و فساد

Hilâl’le dolunay birdir. İkilikten, noksandan, gidilmeden uzaktır onlar.

آن هلال از نقص در باطن بریست ** آن به ظاهر نقص تدریج آوریست

Hilâl hakikatte noksan kabul etmez, görünüşteki noksan, yavaş yavaş dolunay haline gelmek,kemal bulmaktır.

درس گوید شب به شب تدریج را ** در تانی بر دهد تفریج را 1210

Geceleyin geceye yavaşlık hususunda ders verir. Sıkıntının yavaş yavaş açılacağını gösterir.

در تانی گوید ای عجول خام ** پایه‌پایه بر توان رفتن به بام

Yavaşlıkla ey ham aceleci der, dama dayanan merdivenden basamak basamak çıkılır.

دیگ را تدریج و استادانه جوش ** کار ناید قلیه‌ی دیوانه جوش

Tencereye yavaş ve ustaca kayna, delice kaynayan yemekten hayır gelmez der.

حق نه قادر بود بر خلق فلک ** در یکی لحظه به کن بی‌هیچ شک

Allah, âlemi bir kere Kün demekle yaratmaya kadir mi değildi? Bunda şüphe mi var?

پس چرا شش روز آن را درکشید ** کل یوم الف عام ای مستفید

Peki neden bu yaratış, altı gün sürdü; her gün de tam bin yıl kadardı?

خلقت طفل از چه اندر نه مه‌است ** زانک تدریج از شعار آن شه‌است 1215

Neden çocuk dokuz ayda yaratılmada? Çünkü padişahların âdeti bir şeyi yavaşlıkla yapmaktır.

خلقت آدم چرا چل صبح بود ** اندر آن گل اندک‌اندک می‌فزود

Neden Âdem’in yaratılışı kırk sabah sürdü, yavaş yavaş o balçığı insan haline getirdi?

نه چو تو ای خام که اکنون تاختی ** طفلی و خود را تو شیخی ساختی

Allah, senin gibi aceleci değildir a ham adam. Sen, şimdi sıçrayıp koştun; çocuk olduğun halde kendini şeyh göstermedesin.

بر دویدی چون کدو فوق همه ** کو ترا پای جهاد و ملحمه

Kabak gibi her şeyin üstüne çıktın. Nerede sen de savaşta direnecek ayak

تکیه کردی بر درختان و جدار ** بر شدی ای اقرعک هم قرع‌وار

Ağaçlara, duvarlara dayandın, kabak gibi yukarı çıktın a kelceğiz!

اول ار شد مرکبت سرو سهی ** لیک آخر خشک و بی‌مغزی تهی 1220

Önce bineğin, usul boylu selvidir ama sonunda kupkuru, içi boş bir hale gelirsin!

رنگ سبزت زرد شد ای قرع زود ** زانک از گلگونه بود اصلی نبود

A su kabağı, yeşil rengin tez sararır, çünkü o renk iğreti bir boyadır, aslında yok ki.

داستان آن عجوزه کی روی زشت خویشتن را جندره و گلگونه می‌ساخت و ساخته نمی‌شد و پذیرا نمی‌آمد

Bir kocakarı çirkin suratındaki kılları yolar, yüzünü boyar,kızıllaştırırdı ama bir türlü olamazdı

بود کمپیری نودساله کلان ** پر تشنج روی و رنگش زعفران

Doksan yaşında bir kocakarı vardı. Yüzü bumburuşuktu, rengi safran gibi sarıydı.

چون سر سفره رخ او توی توی ** لیک در وی بود مانده عشق شوی

Yanağı, sofra altısının baş tarafları gibi kat kattı. Fakat erkek aşkından vazgeçmemişti.

ریخت دندانهاش و مو چون شیر شد ** قد کمان و هر حسش تغییر شد

Dişleri dökülmüş, saçları süt gibi ağarmıştı. Boyu yay gibi bükülmüş, her duygusu değişmişti.

عشق شوی و شهوت و حرصش تمام ** عشق صید و پاره‌پاره گشته دام 1225

Böyle olduğu halde koca isteği ve şehvet hırsı hâlâ yerindeydi. Erkek avlamaya aşkı vardı da tuzağı paramparça olmuştu.

مرغ بی‌هنگام و راه بی‌رهی ** آتشی پر در بن دیگ تهی

Vakitsiz öten bir horoza, yolsuz, yolcusuz bir yola benziyordu. Kızgın ateşe konmuş boş bir tencereydi sanki.

عاشق میدان و اسپ و پای نی ** عاشق زمر و لب و سرنای نی

Meydana âşıktı, fakat ne atı vardı, ne ayağı. Düdük çalmaya sevdalıydı, fakat ne dudağı vardı ne zurnası!

حرص در پیری جهودان را مباد ** ای شقیی که خداش این حرص داد

İhtiyarlıkta Allahm, kâfire bile hırs vermesin. Bu hırsı Allah kime verdiyse ne kötüdür o kul!

ریخت دندانهای سگ چون پیر شد ** ترک مردم کرد و سرگین‌گیر شد

Köpek kocaldı, dişleri döküldü mü adamlara salamaz, ancak pisliğe, gübreye salar.

این سگان شصت ساله را نگر ** هر دمی دندان سگشان تیزتر 1230

Öyle olduğu halde şu altmış yaşındaki köpeklere bak ki her an köpek dişleri biraz daha keskinleşmede.

پیر سگ را ریخت پشم از پوستین ** این سگان پیر اطلس‌پوش بین

İhtiyar köpeğin, derisinden tüyler dökülür; fakat şu ipekler giymiş kart köpeklere bak bir kere de!

عشقشان و حرصشان در فرج و زر ** دم به دم چون نسل سگ بین بیشتر

Bu köpeklerin aşkı da alt yanlarıyla paraya, hırsları da. Kocaldıkça da bu aşkları artıyor, hele bak şu köpek soylarına!

این چنین عمری که مایه‌ی دوزخ است ** مر قصابان غضب را مسلخ است

Böyle ömür cehennem sermayesi. Gazap kasaplarına salhane.

چون بگویندش که عمر تو دراز ** می‌شود دلخوش دهانش از خنده باز

Ömrün uzun olsun dediler mi hoşlanır, güler de ağzı açık kalır.

این چنین نفرین دعا پندارد او ** چشم نگشاید سری بر نارد او 1235

Böyle bir bedduayı dua sanır. Gözünü açmaz, kafasını bir türlü kaldırmaz.

گر بدیدی یک سر موی از معاد ** اوش گفتی این چنین عمر تو باد

Kıl ucu kadar ahret ahvalini görseydi, böyle diyene “Senin ömrün uzun olsun” derdi.

داستان آن درویش کی آن گیلانی را دعا کرد کی خدا ترا به سلامت به خان و مان باز رساناد

Bir yoksulun Geylân’lı birisine “Allah seni selâmetle evine barkına kavuştursun” diye dua etmesi

گفت یک روزی به خواجه‌ی گیلیی ** نان پرستی نر گدا زنبیلیی

Ekmeğe tapan, bir erkek bir yoksul, bir zembilli dilenci, bir gün Geylân’lı zengin birisinden

چون ستد زو نان بگفت ای مستعان ** خوش به خان و مان خود بازش رسان

Ekmek alınca dedi ki: Yarabbi sen bu kulunu hoşlukla, selâmetle evine barkına kavuştur.

گفت خان ار آنست که من دیده‌ام ** حق ترا آنجا رساند ای دژم

Geylân’lı kızıp a çirkin herif dedi, eğer ev bark, benim gördüğüm ev barksa oraya Allah, seni kavuştursun!

هر محدث را خسان باذل کنند ** حرفش ار عالی بود نازل کنند 1240

Aşağılık kişiler, her söz söyleyeni hor hakir bir hale getirirler. Sözü yüceyse, değerliyse bile o sözün kaderini düşürürler.

زانک قدر مستمع آید نبا ** بر قد خواجه برد درزی قبا

Çünkü söz, dinleyene göre söylenir; terzi kaftanı adamın boyuna göre biçer.

صفت آن عجوز

(BASLIK YOK)

چونک مجلس بی چنین پیغاره نیست ** از حدیث پست نازل چاره نیست

Mademki meclisteki dinleyenler aşağılık kişiler, aşağılık söz söylemeden başka çare yok.

واستان هین این سخن را از گرو ** سوی افسانه‌ی عجوزه باز رو

Bu sözü rehine koy da yine o kocakarının hikâyesine başla.

چون مسن گشت و درین ره نیست مرد ** تو بنه نامش عجوز سال‌خورد

Bir insan kocaldı da bu yolda er olmadı mı adını kocakarı takıver!

نه مرورا راس مال و پایه‌ای ** نه پذیرای قبول مایه‌ای 1245

Ne sermayesi var, ne değeri, ne de bir sermaye kabul edecek kabiliyeti.

نه دهنده نی پذیرنده‌ی خوشی ** نه درو معنی و نه معنی‌کشی

Ne hoş ve güzel bir şey verir, ne alır. Ne manâsı var ne anlama liyakati.

نه زبان نه گوش نه عقل و بصر ** نه هش و نه بیهشی و نه فکر

Ne dili var ne kulağı, ne aklı var; ne gözü. Ne kendinde, ne kendinden geçmiş, ne de düşünceye sahip.

نه نیاز و نه جمالی بهر ناز ** تو بتویش گنده مانند پیاز

Ne niyazı var, ne nazlanacak güzelliği. Soğan gibi kat kat ve her katıda kokmuş!

نه رهی ببریده او نه پای راه ** نه تبش آن قحبه را نه سوز و آه

Ne bir yol varmış, ne yola gidecek ayağı kalmış. O kahpenin ne bir yanıklığı var, ne bir ah ve feryadı.

قصه‌ی درویشی کی از آن خانه هرچه می‌خواست می‌گفت نیست

Bir yoksul,evin birinden ne istediyse “yok” cevabını aldı.

سایلی آمد به سوی خانه‌ای ** خشک نانه خواست یا تر نانه‌ای 1250

Evin birine bir yoksul geldi. Kuru ekmek, yahut taze nane istedi.

گفت صاحب‌خانه نان اینجا کجاست ** خیره‌ای کی این دکان نانباست

Ev sahibi, burada ekmek ne arar? Burası ekmekçi dükkânı mı, aptal mısın sen dedi.

گفت باری اندکی پیهم بیاب ** گفت آخر نیست دکان قصاب

Dilenci bâri biraz yağ ver deyince dedi ki: Burası kasap dükkânı değil ki.

گفت پاره‌ی آرد ده ای کدخدا ** گفت پنداری که هست این آسیا

A ev sahibi, birazcık un ver bari deyince de, yine ev sahibi, burasını değirmen mi sandın dedi.

گفت باری آب ده از مکرعه ** گفت آخر نیست جو یا مشرعه

Dilenci her şeyden vazgeçtik, bir çanak su olsun ver dedi. Ev sahibi cevap verdi: Burası ırmak, yahut çeşme değil.

هر چه او درخواست از نان یا سبوس ** چربکی می‌گفت و می‌کردش فسوس 1255

Hâsılı ekmekten kepeğe kadar ne istediyse ev sahibi kendisiyle alay etti, acıklandı, yok dedi.