زانک قدر مستمع آید نبا ** بر قد خواجه برد درزی قبا

Çünkü söz, dinleyene göre söylenir; terzi kaftanı adamın boyuna göre biçer.

صفت آن عجوز

(BASLIK YOK)

چونک مجلس بی چنین پیغاره نیست ** از حدیث پست نازل چاره نیست

Mademki meclisteki dinleyenler aşağılık kişiler, aşağılık söz söylemeden başka çare yok.

واستان هین این سخن را از گرو ** سوی افسانه‌ی عجوزه باز رو

Bu sözü rehine koy da yine o kocakarının hikâyesine başla.

چون مسن گشت و درین ره نیست مرد ** تو بنه نامش عجوز سال‌خورد

Bir insan kocaldı da bu yolda er olmadı mı adını kocakarı takıver!

نه مرورا راس مال و پایه‌ای ** نه پذیرای قبول مایه‌ای 1245

Ne sermayesi var, ne değeri, ne de bir sermaye kabul edecek kabiliyeti.

نه دهنده نی پذیرنده‌ی خوشی ** نه درو معنی و نه معنی‌کشی

Ne hoş ve güzel bir şey verir, ne alır. Ne manâsı var ne anlama liyakati.

نه زبان نه گوش نه عقل و بصر ** نه هش و نه بیهشی و نه فکر

Ne dili var ne kulağı, ne aklı var; ne gözü. Ne kendinde, ne kendinden geçmiş, ne de düşünceye sahip.

نه نیاز و نه جمالی بهر ناز ** تو بتویش گنده مانند پیاز

Ne niyazı var, ne nazlanacak güzelliği. Soğan gibi kat kat ve her katıda kokmuş!

نه رهی ببریده او نه پای راه ** نه تبش آن قحبه را نه سوز و آه

Ne bir yol varmış, ne yola gidecek ayağı kalmış. O kahpenin ne bir yanıklığı var, ne bir ah ve feryadı.

قصه‌ی درویشی کی از آن خانه هرچه می‌خواست می‌گفت نیست

Bir yoksul,evin birinden ne istediyse “yok” cevabını aldı.

سایلی آمد به سوی خانه‌ای ** خشک نانه خواست یا تر نانه‌ای 1250

Evin birine bir yoksul geldi. Kuru ekmek, yahut taze nane istedi.

گفت صاحب‌خانه نان اینجا کجاست ** خیره‌ای کی این دکان نانباست

Ev sahibi, burada ekmek ne arar? Burası ekmekçi dükkânı mı, aptal mısın sen dedi.

گفت باری اندکی پیهم بیاب ** گفت آخر نیست دکان قصاب

Dilenci bâri biraz yağ ver deyince dedi ki: Burası kasap dükkânı değil ki.

گفت پاره‌ی آرد ده ای کدخدا ** گفت پنداری که هست این آسیا

A ev sahibi, birazcık un ver bari deyince de, yine ev sahibi, burasını değirmen mi sandın dedi.

گفت باری آب ده از مکرعه ** گفت آخر نیست جو یا مشرعه

Dilenci her şeyden vazgeçtik, bir çanak su olsun ver dedi. Ev sahibi cevap verdi: Burası ırmak, yahut çeşme değil.

هر چه او درخواست از نان یا سبوس ** چربکی می‌گفت و می‌کردش فسوس 1255

Hâsılı ekmekten kepeğe kadar ne istediyse ev sahibi kendisiyle alay etti, acıklandı, yok dedi.

آن گدا در رفت و دامن بر کشید ** اندر آن خانه بحسبت خواست رید

Yoksul içeri girip eteklerini kaldırdı evin içinde aptes bozmaya niyetlendi.

گفت هی هی گفت تن زن ای دژم ** تا درین ویرانه خود فارغ کنم

Ev sahibi; hey çirkin herif ne yapıyorsun, deyince dedi ki: Böyle yıkık yere bâri aptes bozayım da ferahlayayım.

چون درینجا نیست وجه زیستن ** بر چنین خانه بباید ریستن

Burada yaşamanın madem ki imkânı yok, böyle eve ancak aptes bozulur.

چون نه‌ای بازی که گیری تو شکار ** دست آموز شکار شهریار

Padişah kolunda beslenmedin, avlanmayı bellemedin; zaten doğan değilsin ki av tutasın.

نیستی طاوس با صد نقش بند ** که به نقشت چشمها روشن کنند 1260

Tavus kuşu da değilsin ki yüzlerce nakışlarla bezenesin de gözleri neşelendiresin.

هم نه‌ای طوطی که چون قندت دهند ** گوش سوی گفت شیرینت نهند

Dudu değilsin ki sana şeker versinler, tatlı sözlerini dinlesinler.

هم نه‌ای بلبل که عاشق‌وار زار ** خوش بنالی در چمن یا لاله‌زار

Bülbül değilsin, âşıkçasına ağlayıp inleyesin, çayırlıkta, çimenlikte yahut lâle bahçelerinde güzel güzel çileyesin.

هم نه‌ای هدهد که پیکیها کنی ** نه چو لک‌لک که وطن بالا کنی

Hüthüt değilsin ki çavuşluk edesin. Leylek değilsin ki yücelerde yurt tutasın.

در چه کاری تو و بهر چت خرند ** تو چه مرغی و ترا با چه خورند

Ne iştesin sen? Seni ne diye satın alsınlar? Ne kuşusun sen? Seni ne diye yesinler?

زین دکان با مکاسان برتر آ ** تا دکان فضل که الله اشتری 1265

Bu değer bilmezlerin dükkânından vazgeç, yücel “Allah satın alır” ihsanının dükkânına gel!

کاله‌ای که هیچ خلقش ننگرید ** از خلاقت آن کریم آن را خرید

Köhneliğinden kimsenin almadığı o kumaşı o kerem sahibi alır.

هیچ قلبی پیش او مردود نیست ** زانک قصدش از خریدن سود نیست

Onun yanında hiçbir kalp red edilmez; çünkü alış verişten kâr beklemez ki.

رجوع به داستان آن کمپیر

Kocakarının hikâyesi

چون عروسی خواست رفتن آن خریف ** موی ابرو پاک کرد آن مستخیف

O bunak sokağa bir gelin gibi çıkmak istedi; o azgın karı, kaşlarını yoldu.

پیش رو آیینه بگرفت آن عجوز ** تا بیاراید رخ و رخسار و پوز

Yanağını, yüzünü, ağzını güzelleştirip süslenmek için aynanın önüne oturdu.

چند گلگونه بمالید از بطر ** سفره‌ی رویش نشد پوشیده‌تر 1270

1270.Yüzüne neşeyle birkaç kere allık sürdü; fakat pörsümüş suratını bir türlü boya tutmadı.

عشرهای مصحف از جا می‌برید ** می‌بچفسانید بر رو آن پلید

Kuran’ın aşır başlarındaki tezhipleri kesti, pis mundar suratına yapıştırdı.

تا که سفره‌ی روی او پنهان شود ** تا نگین حلقه‌ی خوبان شود

Bu suretle yüzünün buruşuklarını örtmek, güzeller halkasına yüzük taşı olmak istiyordu.

عشرها بر روی هر جا می‌نهاد ** چونک بر می‌بست چادر می‌فتاد

O tezhipli yerleri yapıştırdıkça yapıştırıyor, fakat çarşafını giydi mi hepsi yere düşüyordu.

باز او آن عشرها را با خدو ** می‌بچفسانید بر اطراف رو

Yine onları alıp tükürüklüyor, yüzüne yapıştırıyor,

باز چادر راست کردی آن تکین ** عشرها افتادی از رو بر زمین 1275

Fakat yine çarşafına büründü mü hepsi, yere dökülüyordu.

چون بسی می‌کرد فن و آن می‌فتاد ** گفت صد لعنت بر آن ابلیس باد

Bir hayli çalıştı, çabaladı. Nihayet şeytana yüzlerce lânet dedi.

شد مصور آن زمان ابلیس زود ** گفت ای قحبه‌ی قدید بی‌ورود

Bu sözü der demez İblis göründü de dedi ki: A kademsiz kadit olmuş, kurumuş, kokmuş kahpe!

من همه عمر این نیندیشیده‌ام ** نه ز جز تو قحبه‌ای این دیده‌ام

Ben bütün ömrümde bunu düşünmediğim gibi senden başka da bu işi yapan kahpe görmedim.

تخم نادر در فضیحت کاشتی ** در جهان تو مصحفی نگذاشتی

Kötülükte acayip bir tohum ektin, âlemde musaf bırakmadın.

صد بلیسی تو خمیس اندر خمیس ** ترک من گوی ای عجوزه‌ی دردبیس 1280

Sen şeytan ordusunda yüz tane şeytan ordususun. A pis kocakarı, bırak beni!

چند دزدی عشر از علم کتاب ** تا شود رویت ملون هم‌چو سیب

Yüzün elma gibi kızarsın diye kitap bilgisinden nice aşirler çaldın.

چند دزدی حرف مردان خدا ** تا فروشی و ستانی مرحبا

Satmak ve onlarla kendine şeref ve mevki satın almak için Allah erlerinin nice sözlerini aşırdın.

رنگ بر بسته ترا گلگون نکرد ** شاخ بر بسته فن عرجون نکرد

Fakat eğreti renk senin yüzünü kızartmadı. Hurma ağacına bağlanan dal, hurma vazifesini görmedi.

عاقبت چون چادر مرگت رسد ** از رخت این عشرها اندر فتد

Sonunda ölüm çarşafı gelip seni bürüdü mü bütün bu ziynetler, yanağından düştü.

چونک آید خیزخیزان رحیل ** گم شود زان پس فنون قال و قیل 1285

O göç zamanının “Hadi... kalk, kalk” sesi geldi mi bütün dedikodular yok olur gider.

عالم خاموشی آید پیش بیست ** وای آنک در درون انسیش نیست

Sükût âlemi gelir çatar. Bari sen, o gelmeden sus. Vay o kişiye ki ölümle ünsiyeti yoktur!

صیقلی کن یک دو روزی سینه را ** دفتر خود ساز آن آیینه را

Gönlünü bir iki günceğiz cilâla da o aynayı kendine defter edin.

که ز سایه‌ی یوسف صاحب‌قران ** شد زلیخای عجوز از سر جوان

Sahip kıran Yusuf’un sayesinde Züleyha yeni baştan gençleşti.

می‌شود مبدل به خورشید تموز ** آن مزاح بارد برد العجوز

Kocakarı soğuğunun o soğukluğu, temmuz güneşiyle değişiverir.

می‌شود مبدل بسوز مریمی ** شاخ لب خشکی به نخلی خرمی 1290

Meryem’in sızıldanışıyla kurumuş hurma dalı yeşerir, hurma verir.