اصل خود جذبه است لیک ای خواجه‌تاش ** کار کن موقوف آن جذبه مباش

زانک ترک کار چون نازی بود ** ناز کی در خورد جانبازی بود

نه قبول اندیش نه رد ای غلام ** امر را و نهی را می‌بین مدام

مرغ جذبه ناگهان پرد ز عش ** چون بدیدی صبح شمع آنگه بکش 1480

چشمها چون شد گذاره نور اوست ** مغزها می‌بیند او در عین پوست

بیند اندر ذره خورشید بقا ** بیند اندر قطره کل بحر را

بار دیگر رجوع کردن به قصه‌ی صوفی و قاضی

گفت صوفی در قصاص یک قفا ** سر نشاید باد دادن از عمی

خرقه‌ی تسلیم اندر گردنم ** بر من آسان کرد سیلی خوردنم

دید صوفی خصم خود را سخت زار ** گفت اگر مشتش زنم من خصم‌وار 1485

او به یک مشتم بریزد چون رصاص ** شاه فرماید مرا زجر و قصاص

خیمه ویرانست و بشکسته وتد ** او بهانه می‌جود تا در فتد

بهر این مرده دریغ آید دریغ ** که قصاصم افتد اندر زیر تیغ

چون نمی‌توانست کف بر خصم زد ** عزمش آن شد کش سوی قاضی برد

که ترازوی حق است و کیله‌اش ** مخلص است از مکر دیو و حیله‌اش 1490

هست او مقراض احقاد و جدال ** قاطع جن دو خصم و قیل و قال

دیو در شیشه کند افسون او ** فتنه‌ها ساکن کند قانون او

چون ترازو دید خصم پر طمع ** سرکشی بگذارد و گردد تبع

ور ترازو نیست گر افزون دهیش ** از قسم راضی نگردد آگهیش

هست قاضی رحمت و دفع ستیز ** قطره‌ای از بحر عدل رستخیز 1495

قطره گرچه خرد و کوته‌پا بود ** لطف آب بحر ازو پیدا بود

از غبار ار پاک داری کله را ** تو ز یک قطره ببینی دجله را

جزوها بر حال کلها شاهدست ** تا شفق غماز خورشید آمدست

آن قسم بر جسم احمد راند حق ** آنچ فرمودست کلا والشفق

مور بر دانه چرا لرزان بدی ** گر از آن یک دانه خرمن‌دان بدی 1500

بر سر حرف آ که صوفی بی‌دلست ** در مکافات جفا مستعجلست

ای تو کرده ظلمها چون خوش‌دلی ** از تقاضای مکافی غافلی

یا فراموشت شدست از کرده‌هات ** که فرو آویخت غفلت پرده‌هات

گر نه خصمیهاستی اندر قفات ** جرم گردون رشک بردی بر صفات

لیک محبوسی برای آن حقوق ** اندک اندک عذر می‌خواه از عقوق 1505

تا به یکبارت نگیرد محتسب ** آب خود روشن کن اکنون با محب

رفت صوفی سوی آن سیلی‌زنش ** دست زد چون مدعی در دامنش

اندر آوردش بر قاضی کشان ** کین خر ادبار را بر خر نشان

یا به زخم دره او را ده جزا ** آنچنان که رای تو بیند سزا

کانک از زجر تو میرد در دمار ** بر تو تاوان نیست آن باشد جبار 1510

در حد و تعزیر قاضی هر که مرد ** نیست بر قاضی ضمان کو نیست خرد

نایب حقست و سایه‌ی عدل حق ** آینه‌ی هر مستحق و مستحق

کو ادب از بهر مظلومی کند ** نه برای عرض و خشم و دخل خود

چون برای حق و روز آجله‌ست ** گر خطایی شد دیت بر عاقله‌ست

آنک بهر خود زند او ضامنست ** وآنک بهر حق زند او آمنست 1515

گر پدر زد مر پسر را و بمرد ** آن پدر را خون‌بها باید شمرد

زانک او را بهر کار خویش زد ** خدمت او هست واجب بر ولد

چون معلم زد صبی را شد تلف ** بر معلم نیست چیزی لا تخف

کان معلم نایب افتاد و امین ** هر امین را هست حکمش همچنین

نیست واجب خدمت استا برو ** پس نبود استا به زجرش کارجو 1520

ور پدر زد او برای خود زدست ** لاجرم از خونبها دادن نرست

پس خودی را سر ببر ای ذوالفقار ** بی‌خودی شو فانیی درویش‌وار

چون شدی بی‌خود هر آنچ تو کنی ** ما رمیت اذ رمیتی آمنی

آن ضمان بر حق بود نه بر امین ** هست تفصیلش به فقه اندر مبین

هر دکانی راست سودایی دگر ** مثنوی دکان فقرست ای پسر 1525

در دکان کفشگر چرمست خوب ** قالب کفش است اگر بینی تو چوب