آنک معصوم ره وحی خداست ** چون همه صافست بگشاید رواست

زانک ما ینطق رسول بالهوی ** کی هوا زاید ز معصوم خدا

خویشتن را ساز منطیقی ز حال ** تا نگردی هم‌چو من سخره‌ی مقال

سال کردن آن صوفی قاضی را

گفت صوفی چون ز یک کانست زر ** این چرا نفعست و آن دیگر ضرر

چونک جمله از یکی دست آمدست ** این چرا هوشیار و آن مست آمدست 1605

چون ز یک دریاست این جوها روان ** این چرا نوش است و آن زهر دهان

چون همه انوار از شمس بقاست ** صبح صادق صبح کاذب از چه خاست

چون ز یک سرمه‌ست ناظر را کحل ** از چه آمد راست‌بینی و حول

چونک دار الضرب را سلطان خداست ** نقد را چون ضرب خوب و نارواست

چون خدا فرمود ره را راه من ** این خفیر از چیست و آن یک راه‌زن 1610

از یک اشکم چون رسد حر و سفیه ** چون یقین شد الولد سر ابیه

وحدتی که دید با چندین هزار ** صد هزاران جنبش از عین قرار

جواب گفتن آن قاضی صوفی را

گفت قاضی صوفیا خیره مشو ** یک مثالی در بیان این شنو

هم‌چنانک بی‌قراری عاشقان ** حاصل آمد از قرار دلستان

او چو که در ناز ثابت آمده ** عاشقان چون برگها لرزان شده 1615

خنده‌ی او گریه‌ها انگیخته ** آب رویش آب روها ریخته

این همه چون و چگونه چون زبد ** بر سر دریای بی‌چون می‌طپد

ضد و ندش نیست در ذات و عمل ** زان بپوشیدند هستیها حلل

ضد ضد را بود و هستی کی دهد ** بلک ازو بگریزد و بیرون جهد

ند چه بود مثل مثل نیک و بد ** مثل مثل خویشتن را کی کند 1620

چونک دو مثل آمدند ای متقی ** این چه اولیتر از آن در خالقی

بر شمار برگ بستان ند و ضد ** چون کفی بر بحر بی‌ضدست و ند

بی‌چگونه بین تو برد و مات بحر ** چون چگونه گنجد اندر ذات بحر

کمترین لعبت او جان تست ** این چگونه و چون جان کی شد درست

پس چنان بحری که در هر قطر آن ** از بدن ناشی‌تر آمد عقل و جان 1625

کی بگنجد در مضیق چند و چون ** عقل کل آنجاست از لا یعلمون

عقل گوید مر جسد را که ای جماد ** بوی بردی هیچ از آن بحر معاد

جسم گوید من یقین سایه‌ی توم ** یاری از سایه که جوید جان عم

عقل گوید کین نه آن حیرت سراست ** که سزا گستاخ‌تر از ناسزاست

اندرینجا آفتاب انوری ** خدمت ذره کند چون چاکری 1630

شیر این سو پیش آهو سر نهد ** باز اینجا نزد تیهو پر نهد

این ترا باور نیاید مصطفی ** چون ز مسکینان همی‌جوید دعا

گر بگویی از پی تعلیم بود ** عین تجهیل از چه رو تفهیم بود

بلک می‌داند که گنج شاهوار ** در خرابیها نهد آن شهریار

بدگمانی نعل معکوس ویست ** گرچه هر جزویش جاسوس ویست 1635

بل حقیقت در حقیقت غرقه شد ** زین سبب هفتاد بل صد فرقه شد

با تو قلماشیت خواهم گفت هان ** صوفیا خوش پهن بگشا گوش جان

مر ترا هم زخم که آید ز آسمان ** منتظر می‌باش خلعت بعد آن

کو نه آن شاهست کت سیلی زند ** پس نبخشد تاج و تخت مستند

جمله دنیا را پر پشه بها ** سیلیی را رشوت بی‌منتها 1640

گردنت زین طوق زرین جهان ** چست در دزد و ز حق سیلی ستان

آن قفاها که انبیا برداشتند ** زان بلا سرهای خود افراشتند

لیک حاضر باش در خود ای فتی ** تا به خانه او بیابد مر ترا

ورنه خلعت را برد او باز پس ** که نیابیدم به خانه‌ش هیچ کس

باز سال کردن صوفی از آن قاضی

گفت صوفی که چه بودی کین جهان ** ابروی رحمت گشادی جاودان 1645

هر دمی شوری نیاوردی به پیش ** بر نیاوردی ز تلوینهاش نیش

شب ندزدیدی چراغ روز را ** دی نبردی باغ عیش آموز را

جام صحت را نبودی سنگ تب ** آمنی با خوف ناوردی کرب

خود چه کم گشتی ز جود و رحمتش ** گر نبودی خرخشه در نعمتش

جواب قاضی سال صوفی را و قصه‌ی ترک و درزی را مثل آوردن

گفت قاضی بس تهی‌رو صوفیی ** خالی از فطنت چو کاف کوفیی 1650