تو مبین تحشیر روزی و معاش ** تو مبین این قحط و خوف و ارتعاش

Rızkın, geçimin darlığına, şu kıtlığına, korkuya, titreyişe bakma.

بین که با این جمله تلخیهای او ** مرده‌ی اویید و ناپروای او 1735

Şuna bak sen: Bu kadar acılıklarıyla beraber yine de onun için ölüyor, ondan bir türlü kendinizi çekemiyorsunuz.

رحمتی دان امتحان تلخ را ** نقمتی دان ملک مرو و بلخ را

Acı imtihanı bir rahmet bil, Belh ve Merv ülkelerine sahip olmayı bir gazap say.

آن براهیم از تلف نگریخت و ماند ** این براهیم از شرف بگریخت و راند

O İbrahim, telef olmaktan çekinmedi, ateşe atıldı, fakat yanmadı, bu İbrahim, şereften saltanattan kaçtı, kendisini ateşe attı.

آن نسوزد وین بسوزد ای عجب ** نعل معکوس است در راه طلب

Şaşılacak şey. Ateş onu yakmadı, bunu yaktı. İstek yolunda böyle tersine nallar vardır işte!

باز مکرر کردن صوفی سال را

Sofinin tekrar sual sorması

گفت صوفی قادرست آن مستعان ** که کند سودای ما را بی زیان

Sofi dedi ki: Yardımı dilenen Allah, kârımızı ziyansız etmeye kadirdir.

آنک آتش را کند ورد و شجر ** هم تواند کرد این را بی‌ضرر 1740

Ateşi gül ve ağaç haline getiren, bunu da zararsız bir hale getirebilir.

آنک گل آرد برون از عین خار ** هم تواند کرد این دی را بهار

Dikenden gül çıkaran şu kışı da bahar edebilir.

آنک زو هر سرو آزادی کند ** قادرست ار غصه را شادی کند

Her serviyi hür bir halde sere serpe yücelten, derdi de neşe haline getirir.

آنک شد موجود از وی هر عدم ** گر بدارد باقیش او را چه کم

Onun lûtfuyla her şey, yokluktan var oldu. Var ettiğini ebedî kılarsa nesi eksilir ki?

آنک تن را جان دهد تا حی شود ** گر نمیراند زیانش کی شود

Bedene can verip dirilten, dirilttiğini öldürmezse ziyana mı girer?

خود چه باشد گر ببخشد آن جواد ** بنده را مقصود جان بی‌اجتهاد 1745

O cömert Allah, kulunun isteğini çalışmadan verse ne çıkar?

دور دارد از ضعیفان در کمین ** مکر نفس و فتنه‌ی دیو لعین

Artık kullarından pusuda bekleyen nefis hilesiyle melûn şeytanın hilesini uzak tutsa ne olur ki?

جواب دادن قاضی صوفی را

Kadının sofiye cevap vermesi

گفت قاضی گر نبودی امر مر ** ور نبودی خوب و زشت و سنگ و در

Kadı dedi ki: Acı emir olmasaydı, dünyada çirkin, güzel taş ve inci bulunmasaydı,

ور نبودی نفس و شیطان و هوا ** ور نبودی زخم و چالیش و وغا

Nefis, şeytan heva ve hevese... Zahmet, meşakkat, savaş olmasaydı,

پس به چه نام و لقب خواندی ملک ** بندگان خویش را ای منهتک

A perdesi, yırtılmış adam; padişah kullarına ne ad takardı?

چون بگفتی ای صبور و ای حلیم ** چون بگفتی ای شجاع و ای حکیم 1750

Nasıl ey sabırlı, ey hilim sahibi, ey yiğitlik, ey hikmet ıssı diyebilirdi?

صابرین و صادقین و منفقین ** چون بدی بی ره‌زن و دیو لعین

Yol kesen ve melûn şeytan olmasaydı sabırlılar, doğrular ve yoksulları doyuranlar, nasıl belli olurdu?

رستم و حمزه و مخنث یک بدی ** علم و حکمت باطل و مندک بدی

Rüstem ve Hamza’yla namussuz, aynı ve bir olsaydı bilgi ve hikmet bâtıl olurdu.

علم و حکمت بهر راه و بی‌رهیست ** چون همه ره باشد آن حکمت تهیست

Bilgi ve hikmet, doğru yolla yolsuzluğu göstermek içindir. Her taraf yoldan ibaret olsaydı hikmet, abes ve boş bir şey olurdu.

بهر این دکان طبع شوره‌آب ** هر دو عالم را روا داری خراب

Sense bu acı sulu tabiat dükkânı için iki âleminde yıkılmasını hoş görüyorsun.

من همی‌دانم که تو پاکی نه خام ** وین سالت هست از بهر عوام 1755

Ben bilip duruyorum ki sen paksın, ham değilsin. Bu soruşunda aşağılık kişilerin anlaması için.

جور دوران و هر آن رنجی که هست ** سهل‌تر از بعد حق و غفلتست

Devranın cefası ile âlemdeki bütün eziyetler, Allah’dan uzak olmadan ve gafil bulunmadan daha kolaydır.

زآنک اینها بگذرند آن نگذرد ** دولت آن دارد که جان آگه برد

Çünkü bunlar hep geçer de onlar geçmez. Devlet, ona derler ki insanın canı uyanık olsun!

حکایت در تقریر آنک صبر در رنج کار سهل‌تر از صبر در فراق یار بود

Zahmete sabretmek ,sevgilinin ayrılığına sabretmetken kolaydır.

آن یکی زن شوی خود را گفت هی ** ای مروت را به یک ره کرده طی

Kadının biri kocasına dedi ki: Ey adamlığı bir adımda aşan!

هیچ تیمارم نمی‌داری چرا ** تا بکی باشم درین خواری چرا

Bana hiç bakmıyorsun, neden? Ne vaktedek bu horlukta kalacağım?

گفت شو من نفقه چاره می‌کنم ** گرچه عورم دست و پایی می‌زنم 1760

Kocası dedi ki: Boğazına bakıyorum, çıplağım ama elim ayağım var, çalışıp çabalıyorum.

نفقه و کسوه‌ست واجب ای صنم ** از منت این هر دو هست و نیست کم

Güzelim, ere kadının boğazına ve elbisesine bakmak farzdır. Ben ikisine de bakıyorum. Bu hususlarda eksiğin, gediğin yok.

آستین پیرهن بنمود زن ** بس درشت و پر وسخ بد پیرهن

Kadın, gömleğinin yenini gösterdi. Pek kaba ve kirliydi.

گفت از سختی تنم را می‌خورد ** کس کسی را کسوه زین سان آورد

Dedi ki: Kabalığından bedenimi yiyor. Kimse kimseye bu çeşit elbise verir mi?

گفت ای زن یک سالت می‌کنم ** مرد درویشم همین آمد فنم

Kocası, a kadın dedi, sana bir sorum var: Yoksul adamım ben, elimden bu geliyor.

این درشتست و غلیظ و ناپسند ** لیک بندیش ای زن اندیشه‌مند 1765

Doğru, bu çok kaba, çok çirkin, fakat ey düşünceli kadın, bir düşün.

این درشت و زشت‌تر یا خود طلاق ** این ترا مکروه‌تر یا خود فراق

Bu mu daha kötü, yoksa boşanmak mı? Bu mu sana daha kötü geliyor ,yoksa ayrılık mı?

هم‌چنان ای خواجه‌ی تشنیع زن ** از بلا و فقر و از رنج و محن

Ey kınayıp duran belâ, yoksulluk, eziyet ve mihnet de böyledir işte.

لا شک این ترک هوا تلخی‌دهست ** لیک از تلخی بعد حق بهست

Şüphe yok ki heva ve hevesi terk etmek acıdır ama Allahdan uzak olma acılığından elbette daha iyidir.

گر جهاد و صوم سختست و خشن ** لیک این بهتر ز بعد ممتحن

Savaş ve oruç güçtür, çetindir. Fakat bu güçlük ve çetinlik, Allahnın, kulu kendinden uzaklaştırmasından, böyle bir derde uğratmasından yeğdir.

رنج کی ماند دمی که ذوالمنن ** گویدت چونی تو ای رنجور من 1770

İhsan ve lûtuflar ıssı Allah, bir gün, ey benim hastam, ey benim mihnetime uğrayan kul, nasılsın? derse hiç zahmet ve eziyet kalır mı?

ور نگوید کت نه آن فهم و فن است ** لیک آن ذوق تو پرسش کردنست

Hattâ böyle demese bile, böyle dediğini duymasan, anlamasan bile senin o zevkin yok mu? Allah’nın senin hatırını sormasıdır işte.

آن ملیحان که طبیبان دل‌اند ** سوی رنجوران به پرسش مایل‌اند

Gönül hekimleri olan güzeller, hastaların hatırını sormaya düşkündürler.

وز حذر از ننگ و از نامی کنند ** چاره‌ای سازند و پیغامی کنند

Utanır, söz olmasın derlerse bir çare bulurlar, yine haber gönderirler.

ورنه در دلشان بود آن مفتکر ** نیست معشوقی ز عاشق بی‌خبر

Haber bile göndermeseler bunu düşünürler ya. Hâsılı hiçbir sevgili yoktur ki âşıkından haberi olmasın?

ای تو جویای نوادر داستان ** هم فسانه‌ی عشق‌بازان را بخوان 1775

Ey duyulmamış, eşsiz hikâyeler arayan, âşıkların hikâyesini oku.

بس بجوشیدی درین عهد مدید ** ترک‌جوشی هم نگشتی ای قدید

Bunca uzun zamanlardır kaynar durursun ama yine de tatar aşı gibi yarı pişman bir haldesin ey kadid olmuş adam!

دیده‌ای عمری تو داد و داوری ** وانگه از نادیدگان ناشی‌تری

Bir ömürdür Allah adaletini görmüş, o tadı almışsın da yine görmeyenlerden daha namahremsin.

هر که شاگردیش کرد استاد شد ** تو سپس‌تر رفته‌ای ای کور لد

Talebelik eden üstat olur. Öyle olduğu halde sen günden güne geri gitmişsin a inatçı kör.

خود نبود از والدینت اختبار ** هم نبودت عبرت از لیل و نهار

Anandan,i babandan haberin yok, geceyle gündüzden de ibret almamışsın.

مثل

Örnek

عارفی پرسید از آن پیر کشیش ** که توی خواجه مسن‌تر یا که ریش 1780

Bir ârif, papazın birine sordu: Sen mi daha yaşlısın sakalın mı?

گفت نه من پیش ازو زاییده‌ام ** بی ز ریشی بس جهان را دیده‌ام

Papaz dedi ki: Ben ondan önce doğdum. Sakalsız nice zamanlarım var.

گفت ریشت شد سپید از حال گشت ** خوی زشت تو نگردیدست وشت

Ârif dedi ki: Sakalın ağarmış, eski halini terk etmiş. Öyle olduğu halde yazıklar olsun, kötü huyun hâlâ dönmemiş!

او پس از تو زاد و از تو بگذرید ** تو چنین خشکی ز سودای ثرید

O senden önce doğmuş seni geçmiş. Sense tirit sevdası ile böylece kala kalmışsın.