خود چه باشد گر ببخشد آن جواد ** بنده را مقصود جان بی‌اجتهاد

خود چه باشد گر ببخشد آن جواد ** بنده را مقصود جان بی‌اجتهاد 1745

دور دارد از ضعیفان در کمین ** مکر نفس و فتنه‌ی دیو لعین

جواب دادن قاضی صوفی را

گفت قاضی گر نبودی امر مر ** ور نبودی خوب و زشت و سنگ و در

ور نبودی نفس و شیطان و هوا ** ور نبودی زخم و چالیش و وغا

پس به چه نام و لقب خواندی ملک ** بندگان خویش را ای منهتک

چون بگفتی ای صبور و ای حلیم ** چون بگفتی ای شجاع و ای حکیم 1750

صابرین و صادقین و منفقین ** چون بدی بی ره‌زن و دیو لعین

رستم و حمزه و مخنث یک بدی ** علم و حکمت باطل و مندک بدی

علم و حکمت بهر راه و بی‌رهیست ** چون همه ره باشد آن حکمت تهیست

بهر این دکان طبع شوره‌آب ** هر دو عالم را روا داری خراب

من همی‌دانم که تو پاکی نه خام ** وین سالت هست از بهر عوام 1755

جور دوران و هر آن رنجی که هست ** سهل‌تر از بعد حق و غفلتست

زآنک اینها بگذرند آن نگذرد ** دولت آن دارد که جان آگه برد

حکایت در تقریر آنک صبر در رنج کار سهل‌تر از صبر در فراق یار بود

آن یکی زن شوی خود را گفت هی ** ای مروت را به یک ره کرده طی

هیچ تیمارم نمی‌داری چرا ** تا بکی باشم درین خواری چرا

گفت شو من نفقه چاره می‌کنم ** گرچه عورم دست و پایی می‌زنم 1760

نفقه و کسوه‌ست واجب ای صنم ** از منت این هر دو هست و نیست کم

آستین پیرهن بنمود زن ** بس درشت و پر وسخ بد پیرهن

گفت از سختی تنم را می‌خورد ** کس کسی را کسوه زین سان آورد

گفت ای زن یک سالت می‌کنم ** مرد درویشم همین آمد فنم

این درشتست و غلیظ و ناپسند ** لیک بندیش ای زن اندیشه‌مند 1765

این درشت و زشت‌تر یا خود طلاق ** این ترا مکروه‌تر یا خود فراق

هم‌چنان ای خواجه‌ی تشنیع زن ** از بلا و فقر و از رنج و محن

لا شک این ترک هوا تلخی‌دهست ** لیک از تلخی بعد حق بهست

گر جهاد و صوم سختست و خشن ** لیک این بهتر ز بعد ممتحن

رنج کی ماند دمی که ذوالمنن ** گویدت چونی تو ای رنجور من 1770

ور نگوید کت نه آن فهم و فن است ** لیک آن ذوق تو پرسش کردنست

آن ملیحان که طبیبان دل‌اند ** سوی رنجوران به پرسش مایل‌اند

وز حذر از ننگ و از نامی کنند ** چاره‌ای سازند و پیغامی کنند

ورنه در دلشان بود آن مفتکر ** نیست معشوقی ز عاشق بی‌خبر

ای تو جویای نوادر داستان ** هم فسانه‌ی عشق‌بازان را بخوان 1775

بس بجوشیدی درین عهد مدید ** ترک‌جوشی هم نگشتی ای قدید

دیده‌ای عمری تو داد و داوری ** وانگه از نادیدگان ناشی‌تری

هر که شاگردیش کرد استاد شد ** تو سپس‌تر رفته‌ای ای کور لد

خود نبود از والدینت اختبار ** هم نبودت عبرت از لیل و نهار

مثل

عارفی پرسید از آن پیر کشیش ** که توی خواجه مسن‌تر یا که ریش 1780

گفت نه من پیش ازو زاییده‌ام ** بی ز ریشی بس جهان را دیده‌ام

گفت ریشت شد سپید از حال گشت ** خوی زشت تو نگردیدست وشت

او پس از تو زاد و از تو بگذرید ** تو چنین خشکی ز سودای ثرید

تو بر آن رنگی که اول زاده‌ای ** یک قدم زان پیش‌تر ننهاده‌ای

هم‌چنان دوغی ترش در معدنی ** خود نگردی زو مخلص روغنی 1785

هم خمیری خمر طینه دری ** گرچه عمری در تنور آذری

چون حشیشی پا به گل بر پشته‌ای ** گرچه از باد هوس سرگشته‌ای

هم‌چو قوم موسی اندر حر تیه ** مانده‌ای بر جای چل سال ای سفیه

می‌روی هر روز تا شب هروله ** خویش می‌بینی در اول مرحله

نگذری زین بعد سیصد ساله تو ** تا که داری عشق آن گوساله تو 1790

تا خیال عجل از جانشان نرفت ** بد بریشان تیه چون گرداب زفت

غیر این عجلی کزو یابیده‌ای ** بی‌نهایت لطف و نعمت دیده‌ای

گاو طبعی زان نکوییهای زفت ** از دلت در عشق این گوساله رفت

باری اکنون تو ز هر جزوت بپرس ** صد زبان دارند این اجزای خرس