می‌رهم زین چارمیخ چارشاخ ** می‌جهم در مسرح جان زین مناخ

شیر آن ایام ماضیهای خود ** می‌چشم از دایه‌ی خواب ای صمد

جمله عالم ز اختیار و هست خود ** می‌گریزد در سر سرمست خود

تا دمی از هوشیاری وا رهند ** ننگ خمر و زمر بر خود می‌نهند 225

جمله دانسته کای این هستی فخ است ** فکر و ذکر اختیاری دوزخ است

می‌گریزند از خودی در بیخودی ** یا به مستی یا به شغل ای مهتدی

نفس را زان نیستی وا می‌کشی ** زانک بی‌فرمان شد اندر بیهشی

لیس للجن و لا للانس ان ** ینفذوا من حبس اقطار الزمن

لا نفوذ الا بسلطان الهدی ** من تجاویف السموات العلی 230

لا هدی الا بسلطان یقی ** من حراس الشهب روح المتقی

هیچ کس را تا نگردد او فنا ** نیست ره در بارگاه کبریا

چیست معراج فلک این نیستی ** عاشقان را مذهب و دین نیستی

پوستین و چارق آمد از نیاز ** در طریق عشق محراب ایاز

گرچه او خود شاه را محبوب بود ** ظاهر و باطن لطیف و خوب بود 235

گشته بی‌کبر و ریا و کینه‌ای ** حسن سلطان را رخش آیینه‌ای

چونک از هستی خود او دور شد ** منتهای کار او محمود بد

زان قوی‌تر بود تمکین ایاز ** که ز خوف کبر کردی احتراز

او مهذب گشته بود و آمده ** کبر را و نفس را گردن زده

یا پی تعلیم می‌کرد آن حیل ** یا برای حکمتی دور از وجل 240

یا که دید چارقش زان شد پسند ** کز نسیم نیستی هستیست بند

تا گشاید دخمه کان بر نیستیست ** تا بیاید آن نسیم عیش و زیست

ملک و مال و اطلس این مرحله ** هست بر جان سبک‌رو سلسله

سلسله‌ی زرین بدید و غره گشت ** ماند در سوراخ چاهی جان ز دشت

صورتش جنت به معنی دوزخی ** افعیی پر زهر و نقشش گل رخی 245

گرچه مؤمن را سقر ندهد ضرر ** لیک هم بهتر بود زانجا گذر

گرچه دوزخ دور دارد زو نکال ** لیک جنت به ورا فی کل حال

الحذر ای ناقصان زین گلرخی ** که بگاه صحبت آمد دوزخی

حکایت غلام هندو کی به خداوندزاده‌ی خود پنهان هوای آورده بود چون دختر را با مهتر زاده‌ای عقد کردند غلام خبر یافت رنجور شد و می‌گداخت و هیچ طبیب علت او را در نمی‌یافت و او را زهره‌ی گفتن نه

خواجه‌ای را بود هندو بنده‌ای ** پروریده کرده او را زنده‌ای

علم و آدابش تمام آموخته ** در دلش شمع هنر افروخته 250

پروریدش از طفولیت به ناز ** در کنار لطف آن اکرام‌ساز

بود هم این خواجه را خوش دختری ** سیم‌اندامی گشی خوش‌گوهری

چون مراهق گشت دختر طالبان ** بذل می‌کردند کابین گران

می‌رسیدش از سوی هر مهتری ** بهر دختر دم به دم خوزه‌گری

گفت خواجه مال را نبود ثبات ** روز آید شب رود اندر جهات 255

حسن صورت هم ندارد اعتبار ** که شود رخ زرد از یک زخم خار

سهل باشد نیز مهترزادگی ** که بود غره به مال و بارگی

ای بسا مهتربچه کز شور و شر ** شد ز فعل زشت خود ننگ پدر

پر هنر را نیز اگر باشد نفیس ** کم پرست و عبرتی گیر از بلیس

علم بودش چون نبودش عشق دین ** او ندید از آدم الا نقش طین 260

گرچه دانی دقت علم ای امین ** زانت نگشاید دو دیده‌ی غیب‌بین

او نبیند غیر دستاری و ریش ** از معرف پرسد از بیش و کمیش

عارفا تو از معرف فارغی ** خود همی‌بینی که نور بازغی

کار تقوی دارد و دین و صلاح ** که ازو باشد بدو عالم فلاح

کرد یک داماد صالح اختیار ** که بد او فخر همه خیل و تبار 265

پس زنان گفتند او را مال نیست ** مهتری و حسن و استقلال نیست

گفت آنها تابع زهدند و دین ** بی‌زر او گنجیست بر روی زمین

چون به جد تزویج دختر گشت فاش ** دست پیمان و نشانی و قماش

پس غلام خرد که اندر خانه بود ** گشت بیمار و ضعیف و زار زود

هم‌چو بیمار دقی او می‌گداخت ** علت او را طبیبی کم شناخت 270

عقل می‌گفتی که رنجش از دلست ** داروی تن در غم دل باطلست