قطره‌ای زان زین دو صد جیحون به است ** که بدان یک قطره انس و جن برست

Onun göz yaşlarının bir katrası, benim iki yüz ırmağımdan yeğdir. Çünkü o bir katrayla insanlar da kurtuldu, cinler de.

چونک باران جست آن روضه‌ی بهشت ** چون نجوید آب شوره‌خاک زشت

O cennet bahçesi bile yağmur isteyince çorak ve çirkin toprak nasıl istemez?

ای اخی دست از دعا کردن مدار ** با اجابت یا رد اویت چه کار

Kardeş, elini duadan ayırma. Kabul edilmiş, edilmemiş, bununla ne işin var senin?

نان که سد و مانع این آب بود ** دست از آن نان می‌بباید شست زود 2345

Ekmek bile bu göz yaşına mâni olursa elini ekmekten yumak gerek.

خویش را موزون و چست و سخته کن ** ز آب دیده نان خود را پخته کن

Kendine çeki düzen ver, çevikleş, yan yakıl da ekmeğini göz yaşlarınla pişir!

آواز دادن هاتف مر طالب گنج را و اعلام کردن از حقیقت اسرار آن

Hatifin, define arayan yoksula seslenmesi ve definenin hakikatini bildirmesi

اندرین بود او که الهام آمدش ** کشف شد این مشکلات از ایزدش

O böyle dua edip dururken Tanrı’dan ilham geldi, bu müşküller açıldı.

کو بگفتت در کمان تیری بنه ** کی بگفتندت که اندر کش تو زه

Dendi ki: Hatif sana yaya bir ok koy, at dedi, yayın zıhını adamakıllı çek demedi ki.

او نگفتت که کمان را سخت‌کش ** در کمان نه گفت او نه پر کنش

Yayı iyice ta kulağına kadar çek demedi, bir ok koy,atıver dedi.

از فضولی تو کمان افراشتی ** صنعت قواسیی بر داشتی 2350

Sen, ukalâlığından yayı çekmeye okçuluk hünerini göstermeye kalkıştın.

ترک این سخته کمانی رو بگو ** در کمان نه تیر و پریدن مجو

Bu katı yayı bırak da yürü, alelâde yaya bir ok koy, fazla gitmesine savaşma.

چون بیفتد بر کن آنجا می‌طلب ** زور بگذار و بزاری جو ذهب

Düştüğü yeri kaz, defineyi orada bulmaya çalış, altınları elde et.

آنچ حقست اقرب از حبل الورید ** تو فکنده تیر فکرت را بعید

Tanrı, şah damarından yakındır insana. Halbuki sen ok gibi olan düşünceni uzaklara atmadasın.

ای کمان و تیرها بر ساخته ** صید نزدیک و تو دور انداخته

Ey yayı kurup oku atan! Av yakında, sen uzağa düşmüşsün.

هرکه دوراندازتر او دورتر ** وز چنین گنجست او مهجورتر 2355

Kim daha uzağa ok atarsa daha uzaktadır. Böyle bir defineden daha uzağa düşer o.

فلسفی خود را از اندیشه بکشت ** گو بدو کوراست سوی گنج پشت

Filozof kendisini düşünceyle öldürdü. Koş de ona, zaten defineye arkasını çevirmiştir o.

گو بدو چندانک افزون می‌دود ** از مراد دل جداتر می‌شود

Koş de. Ne kadar fazla koşarsa gönlünün muradından o kadar uzaklaşır.

جاهدوا فینا بگفت آن شهریار ** جاهدوا عنا نگفت ای بی‌قرار

Padişah, “Bizim için savaşanlar” dedi, bizden uzaklaşmaya çalışanlar demedi a kararsız adam!

هم‌چو کنعان کو ز ننگ نوح رفت ** بر فراز قله‌ی آن کوه زفت

Kenan gibi hani. O da Nuh’dan arlandı da o koca dağın tepesine çıkmaya kalkıştı.

هرچه افزون‌تر همی‌جست او خلاص ** سوی که می‌شد جداتر از مناص 2360

Kurtulmak için dağa ne kadar koştu, tırmandıysa kurtuluştan o kadar uzaklaştı.

هم‌چو این درویش بهر گنج و کان ** هر صباحی سخت‌تر جستی کمان

Her sabah, daha katı bir yayla daha uzağa ok atıp define arayan bu yoksul gibi.

هر کمانی کو گرفتی سخت‌تر ** بود از گنج و نشان بدبخت‌تر

Daha katı olan her yayı, eline aldıkça defineden o derece mahrum olmaktaydı.

این مثل اندر زمانه جانی است ** جان نادانان به رنج ارزانی است

Bu atalar sözü, âlemde söylenir durur: Şeytanın canı azapta gerek.

زانک جاهل ننگ دارد ز اوستاد ** لاجرم رفت و دکانی نو گشاد

Çünkü bilgisiz kişi hocadan utanır, kalkar, gidip yeni bir dükkân açar.

آن دکان بالای استاد ای نگار ** گنده و پر کزدمست و پر ز مار 2365

Ustana danışmadan açtığın o dükkân, bil ki kokmuş bir dükkândır, akreplerle, yılanlarla doludur o suretten ibaret adam!

زود ویران کن دکان و بازگرد ** سوی سبزه و گلبنان و آب‌خورد

Çabuk yık bu dükkânı da yeşilliğe, gül fidanlarına, içilecek suların bulunduğu yere dön!

نه چو کنعان کو ز کبر و ناشناخت ** از که عاصم سفینه‌ی فوز ساخت

Kibrinden, işin iç yüzünü bilmediğinden gûya kendisini kurtaracak dağı kurtuluş gemisi yapmaya kalkışan Kenan’a benzemez.

علم تیراندازیش آمد حجاب ** وان مراد او را بده حاضر به جیب

O define arayana da okçuluğu hicap oldu. Halbuki isteği hazırdı, koynundaydı.

ای بسا علم و ذکاوات و فطن ** گشته ره‌رو را چو غول و راه‌زن

Nice bilgi, nice zekâ, nice anlayış vardır ki yolcuya bir gulyabani, bir harami kesilir.

بیشتر اصحاب جنت ابلهند ** تا ز شر فیلسوفی می‌رهند 2370

Cennetliklerin çoğu ahmaktır. Bu suretle de filozofun şerrinden kurtulur onlar.

خویش را عریان کن از فضل و فضول ** تا کند رحمت به تو هر دم نزول

Kendini faziletten de üryan bir hale getir, saçma şeylerden de... Böylece rahmet, her an sana insin dursun.

زیرکی ضد شکستست و نیاز ** زیرکی بگذار و با گولی‌بساز

Anlayışlı olmak; sınıklığın, niyazın zıddıdır. Anlayışlı olmayı bırak, ahmaklıkla uzlaşmaya bak.

زیرکی دان دام برد و طمع و گاز ** تا چه خواهد زیرکی را پاک‌باز

Anlayışı hırs ve tamah tuzağı bil. Temiz kişinin şeytan gibi akıllı olmakla ne işi var?

زیرکان با صنعتی قانع شده ** ابلهان از صنع در صانع شده

Aklı, fikri ileri olanlar, bir sanatla kanaat ederler. Fakat o kadar ileri anlayışlı olmayanlar sanatı görür, sanatkârı bulurlar.

زانک طفل خرد را مادر نهار ** دست و پا باشد نهاده بر کنار 2375

Ana, küçücük yavrusunu gündüzün kucağına alır, ona el ayak olur, onu her şeyden korur.

حکایت آن سه مسافر مسلمان و ترسا و جهود و آن کی به منزل قوتی یافتند و ترسا و جهود سیر بودند گفتند این قوت را فردا خوریم مسلمان صایم بود گرسنه ماند از آنک مغلوب بود

Biri Müslüman , öbürü Hıristiyan, üçüncüsü de Yahudi olan üç yolcu, bir konak yerinde yiyecek buldular. Hıristiyanla Yahudi tokdu, bunu yarın yiyelim dediler Müslüman, o gün oruçluydu, fakat onlarla başa çıkamadığından aç kaldı

یک حکایت بشنو اینجا ای پسر ** تا نگردی ممتحن اندر هنر

Oğul, burada bir hikâye dinle de hünerine kapılıp belâlara uğrama.

آن جهود و مومن و ترسا مگر ** همرهی کردند با هم در سفر

Bir Yahudi, bir Müslüman, bir de Hıristiyan yolda arkadaş oldular.

با دو گمره همره آمد مومنی ** چون خرد با نفس و با آهرمنی

Bir mümin, iki sapıkla yoldaş oldu. Aklın, şeytan ve nefisle arkadaş olması gibi.

مرغزی و رازی افتند از سفر ** همره و هم‌سفره پیش هم‌دگر

Yol hali bu, bir de bakarsın, bir Maraga’lı ile bir Rey’li arkadaş olur. Beraber yerler, beraber içerler.

در قفص افتند زاغ و جغد و باز ** جفت شد در حبس پاک و بی‌نماز 2380

Baykuş, karga ve doğan, bir kafese düşebilir. Hapiste bir temiz kişiyle bir beynamaz arkadaş olabilir.

کرده منزل شب به یک کاروانسرا ** اهل شرق و اهل غرب و ما ورا

Bir konaktaki kervan sarayda doğu ve batı halkıyla Maveraünnehir’li bir araya gelir.

مانده در کاروانسرا خرد و شگرف ** روزها با هم ز سرما و ز برف

Aşağılık ve yüce kişiler, kış ve kar yüzünden bir kervansarayda günlerce kalırlar.

چون گشاده شد ره و بگشاد بند ** بسکلند و هر یکی جایی روند

Fakat yol açıldı, mâni kalmadı mı hepsi ayrılır, her biri, bir yana gider.

چون قفس را بشکند شاه خرد ** جمع مرغان هر یکی سویی پرد

Akıl padişahı, kafesi kırdı mı kuşların her biri, bir tarafa uçar.

پر گشاید پیش ازین بر شوق و یاد ** در هوای جنس خود سوی معاد 2385

Bundan önce neşelenerek, sevinerek kendi cinsinin havası ile geldiği yere uçar giderdi ya.

پر گشاید هر دمی با اشک و آه ** لیک پریدن ندارد روی و راه

Kafeste ve zindan da iken de her an ağlayıp inleyerek kanat açar ama uçmaya yol ve imkân yoktur.

راه شد هر یک پرد مانند باد ** سوی آن کز یاد آن پر می‌گشاد

Fakat yol oldu mu her biri, anarak kanat açtığı yere uçar, yel gibi uçup gider.

آن طرف که بود اشک و آه او ** چونک فرصت یافت باشد راه او

Ağlayıp ah ettiği tarafa fırsat buldu mu koşar, uçup kavuşur.

در تن خود بنگر این اجزای تن ** از کجاها گرد آمد در بدن

Bedenine bak. Bu cüzüler, nereden toplanıp bedenine geldi.

آبی و خاکی و بادی و آتشی ** عرشی و فرشی و رومی و گشی 2390

Kimisi suya, kimisi toprağa, kimisi yele, kimisi ateşe mensup. Kimi arştan gelmiş, kimi ferşten. Kimisi güzel, kimisi çirkin.

از امید عود هر یک بسته طرف ** اندرین کاروانسرا از بیم برف

Her biri kar korkusundan bu kervansaraya sinmiş, geldikleri yere tekrar dönmeyi umuyor.