آنچ حقست اقرب از حبل الورید ** تو فکنده تیر فکرت را بعید

Tanrı, şah damarından yakındır insana. Halbuki sen ok gibi olan düşünceni uzaklara atmadasın.

ای کمان و تیرها بر ساخته ** صید نزدیک و تو دور انداخته

Ey yayı kurup oku atan! Av yakında, sen uzağa düşmüşsün.

هرکه دوراندازتر او دورتر ** وز چنین گنجست او مهجورتر 2355

Kim daha uzağa ok atarsa daha uzaktadır. Böyle bir defineden daha uzağa düşer o.

فلسفی خود را از اندیشه بکشت ** گو بدو کوراست سوی گنج پشت

Filozof kendisini düşünceyle öldürdü. Koş de ona, zaten defineye arkasını çevirmiştir o.

گو بدو چندانک افزون می‌دود ** از مراد دل جداتر می‌شود

Koş de. Ne kadar fazla koşarsa gönlünün muradından o kadar uzaklaşır.

جاهدوا فینا بگفت آن شهریار ** جاهدوا عنا نگفت ای بی‌قرار

Padişah, “Bizim için savaşanlar” dedi, bizden uzaklaşmaya çalışanlar demedi a kararsız adam!

هم‌چو کنعان کو ز ننگ نوح رفت ** بر فراز قله‌ی آن کوه زفت

Kenan gibi hani. O da Nuh’dan arlandı da o koca dağın tepesine çıkmaya kalkıştı.

هرچه افزون‌تر همی‌جست او خلاص ** سوی که می‌شد جداتر از مناص 2360

Kurtulmak için dağa ne kadar koştu, tırmandıysa kurtuluştan o kadar uzaklaştı.

هم‌چو این درویش بهر گنج و کان ** هر صباحی سخت‌تر جستی کمان

Her sabah, daha katı bir yayla daha uzağa ok atıp define arayan bu yoksul gibi.

هر کمانی کو گرفتی سخت‌تر ** بود از گنج و نشان بدبخت‌تر

Daha katı olan her yayı, eline aldıkça defineden o derece mahrum olmaktaydı.

این مثل اندر زمانه جانی است ** جان نادانان به رنج ارزانی است

Bu atalar sözü, âlemde söylenir durur: Şeytanın canı azapta gerek.

زانک جاهل ننگ دارد ز اوستاد ** لاجرم رفت و دکانی نو گشاد

Çünkü bilgisiz kişi hocadan utanır, kalkar, gidip yeni bir dükkân açar.

آن دکان بالای استاد ای نگار ** گنده و پر کزدمست و پر ز مار 2365

Ustana danışmadan açtığın o dükkân, bil ki kokmuş bir dükkândır, akreplerle, yılanlarla doludur o suretten ibaret adam!

زود ویران کن دکان و بازگرد ** سوی سبزه و گلبنان و آب‌خورد

Çabuk yık bu dükkânı da yeşilliğe, gül fidanlarına, içilecek suların bulunduğu yere dön!

نه چو کنعان کو ز کبر و ناشناخت ** از که عاصم سفینه‌ی فوز ساخت

Kibrinden, işin iç yüzünü bilmediğinden gûya kendisini kurtaracak dağı kurtuluş gemisi yapmaya kalkışan Kenan’a benzemez.

علم تیراندازیش آمد حجاب ** وان مراد او را بده حاضر به جیب

O define arayana da okçuluğu hicap oldu. Halbuki isteği hazırdı, koynundaydı.

ای بسا علم و ذکاوات و فطن ** گشته ره‌رو را چو غول و راه‌زن

Nice bilgi, nice zekâ, nice anlayış vardır ki yolcuya bir gulyabani, bir harami kesilir.

بیشتر اصحاب جنت ابلهند ** تا ز شر فیلسوفی می‌رهند 2370

Cennetliklerin çoğu ahmaktır. Bu suretle de filozofun şerrinden kurtulur onlar.

خویش را عریان کن از فضل و فضول ** تا کند رحمت به تو هر دم نزول

Kendini faziletten de üryan bir hale getir, saçma şeylerden de... Böylece rahmet, her an sana insin dursun.

زیرکی ضد شکستست و نیاز ** زیرکی بگذار و با گولی‌بساز

Anlayışlı olmak; sınıklığın, niyazın zıddıdır. Anlayışlı olmayı bırak, ahmaklıkla uzlaşmaya bak.

زیرکی دان دام برد و طمع و گاز ** تا چه خواهد زیرکی را پاک‌باز

Anlayışı hırs ve tamah tuzağı bil. Temiz kişinin şeytan gibi akıllı olmakla ne işi var?

زیرکان با صنعتی قانع شده ** ابلهان از صنع در صانع شده

Aklı, fikri ileri olanlar, bir sanatla kanaat ederler. Fakat o kadar ileri anlayışlı olmayanlar sanatı görür, sanatkârı bulurlar.

زانک طفل خرد را مادر نهار ** دست و پا باشد نهاده بر کنار 2375

Ana, küçücük yavrusunu gündüzün kucağına alır, ona el ayak olur, onu her şeyden korur.

حکایت آن سه مسافر مسلمان و ترسا و جهود و آن کی به منزل قوتی یافتند و ترسا و جهود سیر بودند گفتند این قوت را فردا خوریم مسلمان صایم بود گرسنه ماند از آنک مغلوب بود

Biri Müslüman , öbürü Hıristiyan, üçüncüsü de Yahudi olan üç yolcu, bir konak yerinde yiyecek buldular. Hıristiyanla Yahudi tokdu, bunu yarın yiyelim dediler Müslüman, o gün oruçluydu, fakat onlarla başa çıkamadığından aç kaldı

یک حکایت بشنو اینجا ای پسر ** تا نگردی ممتحن اندر هنر

Oğul, burada bir hikâye dinle de hünerine kapılıp belâlara uğrama.

آن جهود و مومن و ترسا مگر ** همرهی کردند با هم در سفر

Bir Yahudi, bir Müslüman, bir de Hıristiyan yolda arkadaş oldular.

با دو گمره همره آمد مومنی ** چون خرد با نفس و با آهرمنی

Bir mümin, iki sapıkla yoldaş oldu. Aklın, şeytan ve nefisle arkadaş olması gibi.

مرغزی و رازی افتند از سفر ** همره و هم‌سفره پیش هم‌دگر

Yol hali bu, bir de bakarsın, bir Maraga’lı ile bir Rey’li arkadaş olur. Beraber yerler, beraber içerler.

در قفص افتند زاغ و جغد و باز ** جفت شد در حبس پاک و بی‌نماز 2380

Baykuş, karga ve doğan, bir kafese düşebilir. Hapiste bir temiz kişiyle bir beynamaz arkadaş olabilir.

کرده منزل شب به یک کاروانسرا ** اهل شرق و اهل غرب و ما ورا

Bir konaktaki kervan sarayda doğu ve batı halkıyla Maveraünnehir’li bir araya gelir.

مانده در کاروانسرا خرد و شگرف ** روزها با هم ز سرما و ز برف

Aşağılık ve yüce kişiler, kış ve kar yüzünden bir kervansarayda günlerce kalırlar.

چون گشاده شد ره و بگشاد بند ** بسکلند و هر یکی جایی روند

Fakat yol açıldı, mâni kalmadı mı hepsi ayrılır, her biri, bir yana gider.

چون قفس را بشکند شاه خرد ** جمع مرغان هر یکی سویی پرد

Akıl padişahı, kafesi kırdı mı kuşların her biri, bir tarafa uçar.

پر گشاید پیش ازین بر شوق و یاد ** در هوای جنس خود سوی معاد 2385

Bundan önce neşelenerek, sevinerek kendi cinsinin havası ile geldiği yere uçar giderdi ya.

پر گشاید هر دمی با اشک و آه ** لیک پریدن ندارد روی و راه

Kafeste ve zindan da iken de her an ağlayıp inleyerek kanat açar ama uçmaya yol ve imkân yoktur.

راه شد هر یک پرد مانند باد ** سوی آن کز یاد آن پر می‌گشاد

Fakat yol oldu mu her biri, anarak kanat açtığı yere uçar, yel gibi uçup gider.

آن طرف که بود اشک و آه او ** چونک فرصت یافت باشد راه او

Ağlayıp ah ettiği tarafa fırsat buldu mu koşar, uçup kavuşur.

در تن خود بنگر این اجزای تن ** از کجاها گرد آمد در بدن

Bedenine bak. Bu cüzüler, nereden toplanıp bedenine geldi.

آبی و خاکی و بادی و آتشی ** عرشی و فرشی و رومی و گشی 2390

Kimisi suya, kimisi toprağa, kimisi yele, kimisi ateşe mensup. Kimi arştan gelmiş, kimi ferşten. Kimisi güzel, kimisi çirkin.

از امید عود هر یک بسته طرف ** اندرین کاروانسرا از بیم برف

Her biri kar korkusundan bu kervansaraya sinmiş, geldikleri yere tekrar dönmeyi umuyor.

برف گوناگون جمود هر جماد ** در شتای بعد آن خورشید داد

Çeşit çeşit kar var, her taraf donmuş, hiçbir yerde hayat kalmamış. O adalet güneşinden uzak kalmışlar, o uzaklık kışından buz kesilmişler.

چون بتابد تف آن خورشید جشم ** کوه گردد گاه ریگ و گاه پشم

Fakat o kızgın güneşin harareti bir geldi mi dağ bile kum ve yün kesilir.

در گداز آید جمادات گران ** چون گداز تن به وقت نقل جان

Can verirken beden nasıl erirse kendilerinde candan eser olmayan cansızlar bile öyle erir.

چون رسیدند این سه همره منزلی ** هدیه‌شان آورد حلوا مقبلی 2395

Bu üç yoldaş bir konağa vardılar. Orada bir devletli, kendilerine helva hediye etti.

برد حلوا پیش آن هر سه غریب ** محسنی از مطبخ انی قریب

Bir ihsan sahibi, “Ben yakınım”, sofrasından her üç garibe de helva götürdü.

نان گرم و صحن حلوای عسل ** برد آنک در ثوابش بود امل

Tanrı’dan sevap ümidi ile sıcak somun ve bal helvası hediye etti.

الکیاسه والادب لاهل المدر ** الضیافه والقری لاهل الوبر

Şehirliler, edep ve zekâ ehli olurlar. Toy vermek yoksul doyurmak da köylülere verilmiştir.

الضیافة للغریب والقری ** اودع الرحمن فی اهل القری

Tanrı, garibe ziyafet çekmeyi köylülere vermiştir.

کل یوم فی القری ضیف حدیث ** ما له غیر الاله من مغیث 2400

Köylerde her gün Tanrı’dan başka imdadına yetişecek hiç kimsesi olmayan yeni bir misafir vardır.

کل لیل فی القری وفد جدید ** ما لهم ثم سوی الله محید

Köylerde her gece yeni bir topluluk vardır ki onların Tanrı’dan başka kimseleri yoktur.

تخمه بودند آن دو بیگانه ز خور ** بود صایم روز آن مومن مگر

O iki yabancı, adamakıllı yemek yemişler, imtilâya uğramışlardı. O Müslüman ise oruçluydu.