بعد یک ساعت که شه از وهم و ظن ** تلخ گشتش هم گلو و هم دهن

بعد یک ساعت که شه از وهم و ظن ** تلخ گشتش هم گلو و هم دهن 2530

Bir an geçti ama padişah da vehme, zanna kapıldı. Boğazı da acıdı, ağzının tadı da kaçtı.

که ندیده بود دلقک را چنین ** که ازو خوشتر نبودش هم‌نشین

Çünkü Delkak’ı hiç böyle görmemişti. Ondan daha hoş bir nedimi yoktu.

دایما دستان و لاغ افراشتی ** شاه را او شاد و خندان داشتی

Daima hikâyeler söyler, lâtifeler eder, padişahı sevindirir, güldürürdü.

آن چنان خندانش کردی در نشست ** که گرفتی شه شکم را با دو دست

Huzurda oturdu mu öyle bir güldürürdü ki padişah, kahkaha atarken iki eliyle karnını tutmaya mecbur olurdu.

که ز زور خنده خوی کردی تنش ** رو در افتادی ز خنده کردنش

Kahkahadan terlere batar, yüzüstü yerlere yıkılırdı.

باز امروز این چنین زرد و ترش ** دست بر لب می‌زند کای شه خمش 2535

Bu günse yüzü sapsarıydı, suratı asıktı. Parmağını ağzına götürüp sus padişahım diyordu. Bu ne haldi?

وهم در وهم و خیال اندر خیال ** شاه را تا خود چه آید از نکال

Padişah, ne felâket var acaba diye vehimlendikçe vehimleniyor, hayallendikçe hayalleniyordu.

که دل شه با غم و پرهیز بود ** زانک خوارمشاه بس خون‌ریز بود

Harzemşah, pek zâlimdi, pek kan dökücüydü. Padişahın gönlünde o yüzden zaten gam, gussa vardı.

بس شهان آن طرف را کشته بود ** یا به حیله یا به سطوت آن عنود

O taraflardaki birçok padişahları ya hileyle, ya kuvvetle öldürmüş, yok etmişti o inatçı.

این شه ترمد ازو در وهم بود ** وز فن دلقک خود آن وهمش فزود

Tirmiz padişahı da bundan vehimleniyordu zaten. Delkak’ın halinden vehim büsbütün arttı.

گفت زوتر بازگو تا حال چیست ** این چنین آشوب و شور تو ز کیست 2540

Dedi ki: çabuk söyle, ne var? Kimden bu derece perişan oldun?

گفت من در ده شنیدم آنک شاه ** زد منادی بر سر هر شاه‌راه

Delkak cevap verdi: Köyde duydum ki padişah, her ana caddenin başında bir tellal bağırtmış.

که کسی خواهم که تازد در سه روز ** تا سمرقند و دهم او را کنوز

Üç günde Semerkant’a kadar gidecek adama hazineler bağışlatacağım demiş.

من شتابیدم بر تو بهر آن ** تا بگویم که ندارم آن توان

Koşa, koşa aceleyle geldim ki ben de o kudret olmadığını söyleyeyim.

این چنین چستی نیاید از چو من ** باری این اومید را بر من متن

Benden böyle çeviklik gelmez. Hiç olmazsa bunu benden umma!

گفت شه لعنت برین زودیت باد ** که دو صد تشویش در شهر اوفتاد 2545

Padişah hay canına lânet olsun dedi, şehre yüzlerce korku saldın.

از برای این قدر خام‌ریش ** آتش افکندی درین مرج و حشیش

A ham herif, bu kadar şey için ota da ateş saldın, otlağa da.

هم‌چو این خامان با طبل و علم ** که الاقانیم در فقر و عدم

Şu davullu, bayraklı hamlar da, biz yokluk yurdundan haberciyiz diye bağırıp dururlar ya!

لاف شیخی در جهان انداخته ** خویشتن را بایزیدی ساخته

Hepsi dünyaya bir şeyhlik lâfıdır atmış, kendisini Beyazıd yerine koymuştur.

هم ز خود سالک شده واصل شده ** محفلی واکرده در دعوی‌کده

Kendi kendine yola girmiş, kendi kendine ulaşmış; bir dava yurdunda meclis kurmuştur.

خانه‌ی داماد پرآشوب و شر ** قوم دختر را نبوده زین خبر 2550

Kendi kendisine gelin güvey olan gibi. Kız tarafını hiç bundan haberi yokken güvey evi birbirine girer.

ولوله که کار نیمی راست شد ** شرطهایی که ز سوی ماست شد

İş yarıdan yarıya düzeldi, biz, bize gereken şartları yerine getirdik.

خانه‌ها را روفتیم آراستیم ** زین هوس سرمست و خوش برخاستیم

Evleri süpürdük, bezedik. Bu hevesle âdeta sarhoş olduk, bu işe hoş bir surette giriştik der.

زان طرف آمد یکی پیغام نی ** مرغی آمد این طرف زان بام نی

Fakat o taraftan bir haber geldi mi hayır. O damdan bir kuş uçup bu yana ulaştı mı? Hayır!

زین رسالات مزید اندر مزید ** یک جوابی زان حوالیتان رسید

Bu birbiri üstüne ulanan elçilikler, bu gürültü patırtı üzerine o taraftan size bir cevap geldi mi? Ne gezer?

نی ولیکن یار ما زین آگهست ** زانک از دل سوی دل لا بد رهست 2555

Gelmedi ama sevgilimiz biliyor ya. Mutlaka gönülden gönle yol vardır derler.

پس از آن یاری که اومید شماست ** از جواب نامه ره خالی چراست

Peki ama umduğumuz sevgiliden niye mektubumuza cevap gelmedi, niye yol bomboş öyleyse?

صد نشانست از سرار و از جهار ** لیک بس کن پرده زین در بر مدار

Gizli aşikâr yüzlerce nişane var, fakat yeter, bu kapının perdesini bundan fazla açma.

باز رو تا قصه‌ی آن دلق گول ** که بلا بر خویش آورد از فضول

Sen yine, zevzekliğinden kendi kendisini derde atan o ahmak Delkak’ın hikâyesini söyle.

پس وزیرش گفت ای حق را ستن ** بشنو از بنده‌ی کمینه یک سخن

Vezir dedi ki: Ey doğruya bir direk, bir dayak olan padişahım! Şu aşağılık kul bir söz söyleyecek, onu lûtfen dinle.

دلقک از ده بهر کاری آمدست ** رای او گشت و پشیمانش شدست 2560

Delkak, köyden bir iş için geldi. Bir şey söyleyecekti. Şimdi vazgeçti, pişman oldu.

ز آب و روغن کهنه را نو می‌کند ** او به مسخرگی برون‌شو می‌کند

Yağdan, baldan bahsetmede, söyleyeceğini gizlemede, maskaralıkla bu işten kurtulmaya savaşmada.

غمد را بنمود و پنهان کرد تیغ ** باید افشردن مرورا بی‌دریغ

Kını gösteriyor, kılıcı gizliyor. Onu acımadan sıkıştırmak gerek.

پسته را یا جوز را تا نشکنی ** نی نماید دل نی بدهد روغنی

Fıstığı, yahut cevizi kırmadıkça ne içi meydana çıkar, ne ondan bir yağ çıkarılır.

مشنو این دفع وی و فرهنگ او ** در نگر در ارتعاش و رنگ او

Onun bu saçma sözlerini, bu maskaralığını dinleme de titreyişine, yüzünün rengine bak.

گفت حق سیماهم فی وجههم ** زانک غمازست سیما و منم 2565

Tanrı, “Niyetleri yüzlerine görünüp durur” dedi. Çünkü yüz içteki sırrı söyler, açığa vurur.

این معاین هست ضد آن خبر ** که بشر به سرشته آمد این بشر

Bu görünen şey, duyulan sözün zıddıdır. Çünkü insan şerle yoğrulmuştur.

گفت دلقک با فغان و با خروش ** صاحبا در خون این مسکین مکوش

Delkak, feryat ve figan ederek, coşup köpürerek vezir dedi, bu yoksulun kanına girmeye kalkışma.

بس گمان و وهم آید در ضمیر ** کان نباشد حق و صادق ای امیر

Gönle nice şüpheler, vehimler gelir ki doğru ve yerinde değildir.

ان بعض الظن اثم است ای وزیر ** نیست استم راست خاصه بر فقیر

“Şüphe yok ki şüphenin bazısı suçtur, günahtır.” Sitem, hele yoksula olursa hiç doğru değildir.

شه نگیرد آنک می‌رنجاندش ** از چه گیرد آنک می‌خنداندش 2570

Padişah kendisini inciten kişiye bile kötülük etmezken nasıl olur da onu güldürene kötülük eder?

گفت صاحب پیش شه جاگیر شد ** کاشف این مکر و این تزویر شد

Fakat vezirin sözü, padişahın gönlüne yer etmişti.

گفت دلقک را سوی زندان برید ** چاپلوس و زرق او را کم خرید

“Delkak’ı zindana götürün, maskaralığına, riyasına pek kapılmayın.

می‌زنیدش چون دهل اشکم‌تهی ** تا دهل‌وار او دهدمان آگهی

Boş karnına davul gibi vurun da davul gibi nesi var, nesi yoksa bize haber versin.

تر و خشک و پر و تی باشد دهل ** بانگ او آگه کند ما را ز کل

Davul kuru olursa sesi başka türlü çıkar, yaş olursa başka türlü. İçinde bir şey olursa başka türlü bir ses verir, boş olursa başka türlü. Sesi ne halde olduğunu bildirir bize.

تا بگوید سر خود از اضطرار ** آنچنان که گیرد این دلها قرار 2575

Siz de onu dövün de zorundan içindekini söylesin, gönüllerimiz kabul edinceye kadar nesi var, nesi yoksa açığa vursun.

چون طمانینست صدق و با فروغ ** دل نیارامد به گفتار دروغ

Parlak ve açık doğru söz, gönle rahatlık verir. Gönül, yalan sözle yatışmaz.

کذب چون خس باشد و دل چون دهان ** خس نگردد در دهان هرگز نهان

Yalan, çerçöpe benzer, gönül de ağza. Çöp ağızda gizlenmez.

تا درو باشد زبانی می‌زند ** تا به دانش از دهان بیرون کند

Ağızda çöp oldu mu dil dolanır durur, nihayet onu ağızdan atar.

خاصه که در چشم افتد خس ز باد ** چشم افتد در نم و بند و گشاد

Hele göze bir çöp girerse göz yaşarır, kapanıp açılmaya başlar.