آنچنان نامی که اشیا را سزد ** نه چنانک حیز را خواند اسد
Her şeye lâyık olan adı söyledi, puşta aslan demedi.
نوح نهصد سال در راه سوی ** بود هر روزیش تذکیر نوی
Nuh da tam dokuz yüz yıl doğru yolda vaaz etti. Her gün yeni bir öğüt verdi.
لعل او گویا ز یاقوت القلوب ** نه رساله خوانده نه قوت القلوب
Lâal dudakları, kalplerin yakutuydu. Ne risale okumuştu, ne de “Kuutül kulûb!”
وعظ را ناموخته هیچ از شروح ** بلک ینبوع کشوف و شرح روح
Vaazlarını şerhlerden öğrenmiyordu. Sözleri, keşifler kaynağından coşuyordu, ruh şerhiydi.
زان میی کان می چو نوشیده شود ** آب نطق از گنگ جوشیده شود 2655
Bir şarap var. O içildi mi söz suyu dilsizden bile kaynar, köpürür.
طفل نوزاده شود حبر فصیح ** حکمت بالغ بخواند چون مسیح
Yeni doğan çocuk fasih söz söyler bir edip olur, Mesih gibi, ergen adamların hikmetini okur.
از کهی که یافت زان می خوش‌لبی ** صد غزل آموخت داود نبی
O şaraptan içip dudağını hoş bir hale getiren dağ, Davut peygamber gibi yüzlerce gazel öğrenir.
جمله مرغان ترک کرده چیک چیک ** هم‌زبان و یار داود ملیک
Bütün kuşlar, cik cik ötüşlerini bırakmışlar, padişah olan Davut’a uymuşlar, ona dost olmuşlar, onunla ırlamaya başlamışlardı.
چه عجب که مرغ گردد مست او ** هم شنود آهن ندای دست او
Kuş bile onu duyup sarhoş olduktan sonra demir, onun sesini duymuş, bunda şaşılacak ne var?
صرصری بر عاد قتالی شده ** مر سلیمان را چو حمالی شده 2660
Kasırga, Âd kavmini kırmış geçirmiş, fakat Süleyman’a hamal olmuş, onu sırtında taşımıştır.
صرصری می‌برد بر سر تخت شاه ** هر صباح و هر مسا یک ماهه راه
Kasırga, o padişahın tahtını yüklenmiş, her sabah, her akşam bir aylık yol götürmüştür.
هم شده حمال و هم جاسوس او ** گفت غایب را کنان محسوس او
Hem ona hamal olmuş, hem casusluk yapmıştır. Uzakta olan birisini sözünü duydu mu,
باد دم که گفت غایب یافتی ** سوی گوش آن ملک بشتافتی
Derhal gelir, o sözü Süleyman’ın kulağına fıslardı.
که فلانی این چنین گفت این زمان ** ای سلیمان مه صاحب‌قران
“Filan kişi, şimdi böyle söyledi ey Süleyman ey sahip kıran ay” derdi.
تدبیر کردن موش به چغز کی من نمی‌توانم بر تو آمدن به وقت حاجت در آب میان ما وصلتی باید کی چون من بر لب جو آیم ترا توانم خبر کردن و تو چون بر سر سوراخ موش‌خانه آیی مرا توانی خبر کردن الی آخره
Farenin kurbağaya, “Seni görmek isteyince suya dalamıyorum. Aramızda bir vasıta lâzım. Su kıyısına gelip seni arayınca haber alabilmeliyim. Sen de benim deliğimin başına gelince bana haber verebilmelisin ve saire” demesi
این سخن پایان ندارد گفت موش ** چغز را روزی کای مصباح هوش 2665
Bu sözün sonu yoktur. Fare, bir gün kurbağaya ey akıl kandili dedi;
وقتها خواهم که گویم با تو راز ** تو درون آب داری ترک‌تاز
Zaman oluyor ki sana bir sır söylemek istiyorum. Halbuki sen suyun dibinde bulunuyorsun.
بر لب جو من ترا نعره‌زنان ** نشنوی در آب ناله‌ی عاشقان
Su kıyısında nâra atıyorum ama suyun içindeyken âşıkların nârasını duymuyorsun sen.
من بدین وقت معین ای دلیر ** می‌نگردم از محاکات تو سیر
Ey yiğit er, ben bu muayyen buluşma vakitleri ile kanaat edemiyor, senin sohbetine doyamıyorum.
پنج وقت آمد نماز و رهنمون ** عاشقان را فی صلاة دائمون
Namaz ve yol gösteren ibadet, beş vakit olarak farz edildi. Fakat âşıklar daima namazdadır.
نه به پنج آرام گیرد آن خمار ** که در آن سرهاست نی پانصد هزار 2670
Ve sarhoşluk o başlardaki mahmurluk, ne beş vakitle yatışır, ne beş yüz bin vakitle.
نیست زر غبا وظیفه‌ی عاشقان ** سخت مستسقیست جان صادقان
“Beni az ziyaret et” sözü âşıklara göre değildir. Doğru özlü âşıkların canı, pek susuzdur.
“Beni az ziyaret et “sözü, balıklara göre değildir. Çünkü onların canları, deniz olmadıkça hiçbir şeyle ünsiyet edemez.
آب این دریا که هایل بقعه‌ایست ** با خمار ماهیان خود جرعه‌ایست
Bu denizin suyu pek korkunçtur ama balıkların mahmurluğuna göre bir yudumcuktur.
یک دم هجران بر عاشق چو سال ** وصل سالی متصل پیشش خیال
Âşığa bir an ayrılık, bir yıl gibi gelir. Bir yıllık vuslat bile onca bir hayalden ibarettir.
عشق مستسقیست مستسقی‌طلب ** در پی هم این و آن چون روز و شب 2675
Aşk susuzdur, susuzu arar. Bunlar, geceyle gündüz gibi birbirinin ardına düşmüşlerdir.
روز بر شب عاشقست و مضطرست ** چون ببینی شب برو عاشق‌ترست
Gündüz geceye âşıktır, onsuz olamaz. Fakat bakarsan görürsün ki gece, ona, ondan ziyade âşıktır.
نیستشان از جست‌وجو یک لحظه‌ایست ** از پی همشان یکی دم ایست نیست
Onlar,birbirlerini aramadan bir lâhza bile durmazlar. Daima, birbirlerinin ardından koşup dururlar.
این گرفته پای آن آن گوش این ** این بر آن مدهوش و آن بی‌هوش این
Bu onun ayağına yapışmıştır. O, bunun kulağına. Bu, ona hayrandır, o, buna âşık.
در دل معشوق جمله عاشق است ** در دل عذرا همیشه وامق است
Sevgilinin gönlünce herkes âşıktır, herkesi âşık görür o. Azra'nın gönlünde daima Vamık vardır.
در دل عاشق به جز معشوق نیست ** در میانشان فارق و فاروق نیست 2680
Âşığın gönlünde de sevgiliden başka kimse yoktur. Onların aralarında ne az, ne çok fark edici bir şey olamaz, onları birbirinden ayıracak kimse bulunamaz.
بر یکی اشتر بود این دو درا ** پس چه زر غبا بگنجد این دو را
Bu iki çan bir devededir. Artık buraya “Az ziyaret et” sözü nasıl sığar?
هیچ کس با خویش زر غبا نمود ** هیچ کس با خود به نوبت یار بود
Hiç kimse,kendisine “Beni az ziyaret et” der mi? Hiç kimse kendisine nöbetle zamanla dost olur mu?
آن یکیی نه که عقلش فهم کرد ** فهم این موقوف شد بر مرگ مرد
Bu birlik aklın alacağı şey değildir. Bunu anlamak, insanın ölümüne bağlıdır.
ور به عقل ادراک این ممکن بدی ** قهر نفس از بهر چه واجب شدی
Eğer bu, akılla anlaşılsaydı, insanın nefsini öldürmesi neden vacip olurdu ki?
با چنان رحمت که دارد شاه هش ** بی‌ضرورت چون بگوید نفس کش 2685
Akıllar padişahı, bu kadar merhametliyken nasıl olur da zaruretsiz olarak insana “Kendini öldür” der?
مبالغه کردن موش در لابه و زاری و وصلت جستن از چغز آبی
Farenin, kurbağaya pek çok yalvarması ve arada bir vasıta bulmak için sızlanması
گفت کای یار عزیز مهرکار ** من ندارم بی‌رخت یک‌دم قرار
Fare dedi ki: Ey merhametli, sevgili dost, ben seni görmedikçe bir an bile karar edemiyorum.
روز نور و مکسب و تابم توی ** شب قرار و سلوت و خوابم توی
Gündüzün nurum, kazancım, ışığım sensin; geceleyin kararım, neşem, uykum sen.
از مروت باشد ار شادم کنی ** وقت و بی‌وقت از کرم یادم کنی
Beni sevindir, vakitli vakitsiz kerem eder anarsın lûtfedersin.
در شبان‌روزی وظیفه‌ی چاشتگاه ** راتبه کردی وصال ای نیک‌خواه
Ey iyiliğimi isteyen, buluşmak için yirmi dört saatte bir kuşluk çağını tâyin ettin.
پانصد استسقاستم اندر جگر ** با هر استسقا قرین جوع البقر 2690
Fakat ciğerim yanıyor, beş yüz kere susuzum, her susuzluğumda bir öküz açlığı var âdeta.
بی‌نیازی از غم من ای امیر ** ده زکات جاه و بنگر در فقیر
Benim derdimden haberin bile yok. Mevkiinin zekâtını ver de bu yoksula bir bak.
این فقیر بی‌ادب نا درخورست ** لیک لطف عام تو زان برترست
Bu bîedep yoksul, buna lâyık değil ama senin umumî lûtfun, bundan çok üstün.
می‌نجوید لطف عام تو سند ** آفتابی بر حدثها می‌زند
Herkese lûtfetmektesin. Lûtfetmen için bir lüzuma hacet yok. Güneş, pisliklere de vurur.
نور او را زان زیانی نابده ** وان حدث از خشکیی هیزم شده
Fakat nuruna bir ziyan gelmez. O pislik, onun hararetiyle kurur, odun haline gelir.
تا حدث در گلخنی شد نور یافت ** در در و دیوار حمامی بتافت 2695
Bu yüzden de bir külhana girer, nurlanır, hamamın kapısını duvarını kızdırır, parlatır.
بود آلایش شد آرایش کنون ** چون برو بر خواند خورشید آن فسون
Pisken bezenir, nurlanır. Çünkü güneş, ona öyle bir afsun okumuştur işte.
شمس هم معده‌ی زمین را گرم کرد ** تا زمین باقی حدثها را بخورد
Güneş yeryüzünün içini de kızdırır da artakalan pislikleri yer.
جزو خاکی گشت و رست از وی نبات ** هکذا یمحو الاله السیات
Bu pislikler, bu suretle toprağın cüzü olur, ondan otlar biter. İşte Tanrı da kötülükleri iyiliklere böyle çevirir.
با حدث که بترینست این کند ** کش نبات و نرگس و نسرین کند
Güneş en kötü şey olan pisliğe bunu yaparsa yeşilliklere, güllere, nergislere neler yapmaz?
تا به نسرین مناسک در وفا ** حق چه بخشد در جزا و در عطا 2700
Bir düşün, Tanrı da ibadet güllerine karşılık ne vefada bulunur, ne mükâfatlar verir, ne ihsanlar eder.