در یکی کان زر بی‌اندازه درج ** وان دگر دخلش بود کمتر ز خرج

هم‌چو مجنون بو کنم من خاک را ** خاک لیلی را بیابم بی‌خطا

بو کنم دانم ز هر پیراهنی ** گر بود یوسف و گر آهرمنی 2830

هم‌چو احمد که برد بو از یمن ** زان نصیبی یافت این بینی من

که کدامین خاک همسایه‌ی زرست ** یا کدامین خاک صفر و ابترست

گفت یک نک خاصیت در پنجه‌ام ** که کمندی افکنم طول علم

هم‌چو احمد که کمند انداخت جانش ** تا کمندش برد سوی آسمانش

گفت حقش ای کمندانداز بیت ** آن ز من دان ما رمیت اذ رمیت 2835

پس بپرسیدند زان شه کای سند ** مر ترا خاصیت اندر چه بود

گفت در ریشم بود خاصیتم ** که رهانم مجرمان را از نقم

مجرمان را چون به جلادان دهند ** چون بجنبد ریش من زیشان رهند

چون بجنبانم به رحمت ریش را ** طی کنند آن قتل و آن تشویش را

قوم گفتندش که قطب ما توی ** که خلاص روز محنتمان شوی 2840

بعد از آن جمله به هم بیرون شدند ** سوی قصرآن شه میمون شدند

چون سگی بانگی بزد از سوی راست ** گفت می‌گوید که سلطان با شماست

خاک بو کرد آن دگر از ربوه‌ای ** گفت این هست از وثاق بیوه‌ای

پس کمند انداخت استاد کمند ** تا شدند آن سوی دیوار بلند

جای دیگر خاک را چون بوی کرد ** گفت خاک مخزن شاهیست فرد 2845

نقب‌زن زد نقب در مخزن رسید ** هر یکی از مخزن اسبابی کشید

بس زر و زربفت و گوهرهای زفت ** قوم بردند و نهان کردند تفت

شه معین دید منزل‌گاهشان ** حلیه و نام و پناه و راهشان

خویش را دزدید ازیشان بازگشت ** روز در دیوان بگفت آن سرگذشت

پس روان گشتند سرهنگان مست ** تا که دزدان را گرفتند و ببست 2850

دست‌بسته سوی دیوان آمدند ** وز نهیب جان خود لرزان شدند

چونک استادند پیش تخت شاه ** یار شبشان بود آن شاه چو ماه

آنک چشمش شب بهرکه انداختی ** روز دیدی بی شکش بشناختی

شاه را بر تخت دید و گفت این ** بود با ما دوش شب‌گرد و قرین

آنک چندین خاصیت در ریش اوست ** این گرفت ما هم از تفتیش اوست 2855

عارف شه بود چشمش لاجرم ** بر گشاد از معرفت لب با حشم

گفت و هو معکم این شاه بود ** فعل ما می‌دید و سرمان می‌شنود

چشم من ره برد شب شه را شناخت ** جمله شب با روی ماهش عشق باخت

امت خود را بخواهم من ازو ** کو نگرداند ز عارف هیچ رو

چشم عارف دان امان هر دو کون ** که بدو یابید هر بهرام عون 2860

زان محمد شافع هر داغ بود ** که ز جز شه چشم او مازاغ بود

در شب دنیا که محجوبست شید ** ناظر حق بود و زو بودش امید

از الم نشرح دو چشمش سرمه یافت ** دید آنچ جبرئیل آن بر نتافت

مر یتیمی را که سرمه حق کشد ** گردد او در یتیم با رشد

نور او بر ذره‌ها غالب شود ** آن‌چنان مطلوب را طالب شود 2865

در نظر بودش مقامات العباد ** لاجرم نامش خدا شاهد نهاد

آلت شاهد زبان و چشم تیز ** که ز شب‌خیزش ندارد سر گریز

گر هزاران مدعی سر بر زند ** گوش قاضی جانب شاهد کند

قاضیان را در حکومت این فنست ** شاهد ایشان را دو چشم روشنست

گفت شاهد زان به جای دیده است ** کو بدیده‌ی بی‌غرض سر دیده است 2870

مدعی دیده‌ست اما با غرض ** پرده باشد دیده‌ی دل را غرض

حق همی‌خواهد که تو زاهد شوی ** تا غرض بگذاری و شاهد شوی

کین غرضها پرده‌ی دیده بود ** بر نظر چون پرده پیچیده بود

پس نبیند جمله را با طم و رم ** حبک الاشیاء یعمی و یصم

در دلش خورشید چون نوری نشاند ** پیشش اختر را مقادیری نماند 2875

پس بدید او بی‌حجاب اسرار را ** سیر روح مومن و کفار را

در زمین حق را و در چرخ سمی ** نیست پنهان‌تر ز روح آدمی