خط با کاتب بود معقول‌تر ** یا که بی‌کاتب بیندیش ای پسر

جیم گوش و عین چشم و میم فم ** چون بود بی‌کاتبی ای متهم

شمع روشن بی‌ز گیراننده‌ای ** یا بگیراننده‌ی داننده‌ای 370

صنعت خوب از کف شل ضریر ** باشد اولی یا بگیرایی بصیر

پس چو دانستی که قهرت می‌کند ** بر سرت دبوس محنت می‌زند

پس بکن دفعش چو نمرودی به جنگ ** سوی او کش در هوا تیری خدنگ

هم‌چو اسپاه مغل بر آسمان ** تیر می‌انداز دفع نزع جان

یا گریز از وی اگر توانی برو ** چون روی چون در کف اویی گرو 375

در عدم بودی نرستی از کفش ** از کف او چون رهی ای دست‌خوش

آرزو جستن بود بگریختن ** پیش عدلش خون تقوی ریختن

این جهان دامست و دانه‌آرزو ** در گریز از دامها روی آر زو

چون چنین رفتی بدیدی صد گشاد ** چون شدی در ضد آن دیدی فساد

پس پیمبر گفت استفتوا القلوب ** گر چه مفتیتان برون گوید خطوب 380

آرزو بگذار تا رحم آیدش ** آزمودی که چنین می‌بایدش

چون نتانی جست پس خدمت کنش ** تا روی از حبس او در گلشنش

دم به دم چون تو مراقب می‌شوی ** داد می‌بینی و داور ای غوی

ور ببندی چشم خود را ز احتجاب ** کار خود را کی گذارد آفتاب

وا نمودن پادشاه به امرا و متعصبان در راه ایاز سبب فضیلت و مرتبت و قربت و جامگی او بریشان بر وجهی کی ایشان را حجت و اعتراض نماند

چون امیران از حسد جوشان شدند ** عاقبت بر شاه خود طعنه زدند 385

کین ایاز تو ندارد سی خرد ** جامگی سی امیر او چون خورد

شاه بیرون رفت با آن سی امیر ** سوی صحرا و کهستان صیدگیر

کاروانی دید از دور آن ملک ** گفت امیری را برو ای متفک

رو بپرس آن کاروان را بر رصد ** کز کدامین شهر اندر می‌رسد

رفت و پرسید و بیامد که ز ری ** گفت عزمش تا کجا درماند وی 390

دیگری را گفت رو ای بوالعلا ** باز پرس از کاروان که تا کجا

رفت و آمد گفت تا سوی یمن ** گفت رختش چیست هان ای موتمن

ماند حیران گفت با میری دگر ** که برو وا پرس رخت آن نفر

باز آمد گفت از هر جنس هست ** اغلب آن کاسه‌های رازیست

گفت کی بیرون شدند از شهر ری ** ماند حیران آن امیر سست پی 395

هم‌چنین تا سی امیر و بیشتر ** سست‌رای و ناقص اندر کر و فر

گفت امیران را که من روزی جدا ** امتحان کردم ایاز خویش را

که بپرس از کاروان تا از کجاست ** او برفت این جمله وا پرسید راست

بی‌وصیت بی‌اشارت یک به یک ** حالشان دریافت بی ریبی و شک

هر چه زین سی میر اندر سی مقام ** کشف شد زو آن به یکدم شد تمام 400

مدافعه‌ی امرا آن حجت را به شبهه‌ی جبریانه و جواب دادن شاه ایشان را

پس بگفتند آن امیران کین فنیست ** از عنایتهاش کار جهد نیست

قسمت حقست مه را روی نغز ** داده‌ی بختست گل را بوی نغز

گفت سلطان بلک آنچ از نفس زاد ** ریع تقصیرست و دخل اجتهاد

ورنه آدم کی بگفتی با خدا ** ربنا انا ظلمنا نفسنا

خود بگفتی کین گناه از نفس بود ** چون قضا این بود حزم ما چه سود 405

هم‌چو ابلیسی که گفت اغویتنی ** تو شکستی جام و ما را می‌زنی

بل قضا حقست و جهد بنده حق ** هین مباش اعور چو ابلیس خلق

در تردد مانده‌ایم اندر دو کار ** این تردد کی بود بی‌اختیار

این کنم یا آن کنم او کی گود ** که دو دست و پای او بسته بود

هیچ باشد این تردد بر سرم ** که روم در بحر یا بالا پرم 410

این تردد هست که موصل روم ** یا برای سحر تا بابل روم

پس تردد را بباید قدرتی ** ورنه آن خنده بود بر سبلتی

بر قضا کم نه بهانه ای جوان ** جرم خود را چون نهی بر دیگران

خون کند زید و قصاص او به عمر ** می خورد عمرو و بر احمد حد خمر

گرد خود برگرد و جرم خود ببین ** جنبش از خود بین و از سایه مبین 415

که نخواهد شد غلط پاداش میر ** خصم را می‌داند آن میر بصیر

چون عسل خوردی نیامد تب به غیر ** مزد روز تو نیامد شب به غیر