صورت دیوار و سقف هر مکان ** سایه‌ی اندیشه‌ی معمار دان

صورت دیوار و سقف هر مکان ** سایه‌ی اندیشه‌ی معمار دان 3740

Her yurdun duvar tavan ve sair suretlerini mimarın düşüncesinin gölgesi bil.

گرچه خود اندر محل افتکار ** نیست سنگ و چوب و خشتی آشکار

Düşünce zamanında taş, tahta ve kerpiç meydanda değildir ama bu, böyledir.

فاعل مطلق یقین بی‌صورتست ** صورت اندر دست او چون آلتست

Dilediği gibi iş yapan suretsizliktir. Suret, onun elinde bir alete benzer.

گه گه آن بی‌صورت از کتم عدم ** مر صور را رو نماید از کرم

Bazı, bazı o suretsiz varlık, yokluk gizliliğinden kerem eder, suretlere yüz gösterir.

تا مدد گیرد ازو هر صورتی ** از کمال و از جمال و قدرتی

Her suret ondan yardım görür. Bu suretle onun yüceliğinden güzelliğinden kudretinden var olur.

باز بی‌صورت چو پنهان کرد رو ** آمدند از بهر کد در رنگ و بو 3745

Derken yine suretsiz varlık, yüzünü gizler. Suretler ihtiyaçlarından renk ve koku aleminde dilenciliğe başlarlar.

صورتی از صورت دیگر کمال ** گر بجوید باشد آن عین ضلال

Bu suret başka bir suretten yücelik dilerse bu, yol azıtmanın, sapıklığın ta kendisidir.

پس چه عرضه می‌کنی ای بی‌گهر ** احتیاج خود به محتاجی دگر

A cevhersiz şu halde neden ihtiyacını başka bir ihtiyaç sahibine arz edersin.

چون صور بنده‌ست بر یزدان مگو ** ظن مبر صورت به تشبیهش مجو

Mademki suretler kuldur, Tanrı’ya suret deme. Onu suret sanma, onu bir şeye benzetmeye kalkışma.

در تضرع جوی و در افنای خویش ** کز تفکر جز صور ناید به پیش

Yalvar yakar kendini yok etmeye savaş. Çünkü düşünceden suretlerden başka bir şey meydana gelmez.

ور ز غیر صورتت نبود فره ** صورتی کان بی‌تو زاید در تو به 3750

Başka bir suretle gelişmiyor, semirmiyorsan sende, sen yokken doğan suret elbette daha iyidir.

صورت شهری که آنجا می‌روی ** ذوق بی‌صورت کشیدت ای روی

Bir şehre gider, o şehrin suretine ulaşırsın. A yolcu, seni oraya çeken suretsizliktir.

پس به معنی می‌روی تا لامکان ** که خوشی غیر مکانست و زمان

Mana bakımından, hatta mekansızlık alemine kadar da gidersin. Çünkü zevk ve hoşluk, mekan ve zaman aleminden gayrı bir alemdir.

صورت یاری که سوی او شوی ** از برای مونسی‌اش می‌روی

Bir sevgilinin suretine gidersin, onunla eş olmaya, arkadaşlık etmeye can atarsın.

پس بمعنی سوی بی‌صورت شدی ** گرچه زان مقصود غافل آمدی

Maksattan gafilsin ama mana bakımından suretsizliğe gittin yine.

پس حقیقت حق بود معبود کل ** کز پی ذوقست سیران سبل 3755

Şu halde hakikatte herkesin taptığı Hak’tır. Çünkü yollara gidenler zevk için giderler suretsizliğe doğru yürürler.

لیک بعضی رو سوی دم کرده‌اند ** گرچه سر اصلست سر گم کرده‌اند

Ama bazıları yüzlerini kuyruğa tutmuşlardır. Baş, asıldır ama başı kaybetmişlerdir onlar.

لیک آن سر پیش این ضالان گم ** می‌دهد داد سری از راه دم

Baş, bu sapıklar tarafından kaybedilmiştir. Fakat baş, kuyruk yolundan başlık eder.

آن ز سر می‌یابد آن داد این ز دم ** قوم دیگر پا و سر کردند گم

O, baştan imdat görür, bu kuyruktan. Bir tayfa vardır ki onlar başı da kaybetmişlerdir, kuyruğu da.

چونک گم شد جمله جمله یافتند ** از کم آمد سوی کل بشتافتند

Hepsi ve her şey kayboldu mu hepsini ve her şeyi bulurlar. Her varlığı her sureti yok etmeye yolundan, külle koşup ulaşırlar.

دیدن ایشان در قصر این قلعه‌ی ذات الصور نقش روی دختر شاه چین را و بیهوش شدن هر سه و در فتنه افتادن و تفحص کردن کی این صورت کیست

Şehzadelerin Zatüssuver kalesindeki köşkte Çin padişahinin kızının resmini görmeleri, üçünün de kendisinden geçmesi, ona aşık olması, Bu kimin resmi? diye arayıp sormaları.

این سخن پایان ندارد آن گروه ** صورتی دیدند با حسن و شکوه 3760

Bu söze son yoktur. Şehzadeler, kalede pek güzel pek alımlı bir resim gördüler.

خوب‌تر زان دیده بودند آن فریق ** لیک زین رفتند در بحر عمیق

Bundan daha güzel kız görmüşlerdi ama bu resmi görünce derin bir denize daldılar sanki.

زانک افیونشان درین کاسه رسید ** کاسه‌ها محسوس و افیون ناپدید

Çünkü onlara bu kase içinde afyon verilmişti bir kere. Kaseler görünür de o afyon görünmez.

کرد فعل خویش قلعه‌ی هش‌ربا ** هر سه را انداخت در چاه بلا

Hüş-Rüba kalesi, yapacağını yaptı. Her üçünü de bela kuyusuna attı.

تیر غمزه دوخت دل را بی‌کمان ** الامان و الامان ای بی‌امان

Bakış oku yaysız olarak gönüle geldi saplandı. Ey aman bilmez aman, aman!

قرنها را صورت سنگین بسوخت ** آتشی در دین و دلشان بر فروخت 3765

Eski zamanlarda gelip geçmiş nice ümmetleri taştan suret yaktı yandırdı.

چونک روحانی بود خود چون بود ** فتنه‌اش هر لحظه دیگرگون بود

Dinlerine de ateş saldı. Gönüllerine de.

عشق صورت در دل شه‌زادگان ** چون خلش می‌کرد مانند سنان

Artık bu suret canlı olursa nasıl olur neler yapmaz o? Fitnesi her an bir başka çeşittir onun.

اشک می‌بارید هر یک هم‌چو میغ ** دست می‌خایید و می‌گفت ای دریغ

Suret aşkı Şehzadelerin gönlüne mızrak gibi battı. Her biri bulut gibi gözyaşları döküyor, elini dişliyor, yazık diyordu.

ما کنون دیدیم شه ز آغاز دید ** چندمان سوگند داد آن بی‌ندید

Padişahın önceden gördüğünü biz şimdi gördük. O eşsiz padişah bize ne kadar antlar verdi.

انبیا را حق بسیارست از آن ** که خبر کردند از پایانمان 3770

Peygamberlerin bu yüzden bizim üstümüzde çok hakkı vardır. Onlar bizim sonumuzdan haber vermişlerdir.

کاینچ می‌کاری نروید جز که خار ** وین طرف پری نیابی زو مطار

Ektiğin tohumdan ancak diken biter, bu tarafa doğru uçarsan buradan öteye yol yoktur, başka uçacak yer bulamazsın.

تخم از من بر که تا ریعی دهد ** با پر من پر که تیر آن سو جهد

Tohumu benden al ki mahsül versin. Benim kanadımla uç ki ok, o tarafa fırlasın gitsin.

تو ندانی واجبی آن و هست ** هم تو گویی آخر آن واجب بدست

Sen onun mutlaka var olduğunu, varlığının vacip bulunduğunu bilmezsin ama sonunda yine dersin ki hakikaten varlığı vacipmiş.

او توست اما نه این تو آن توست ** که در آخر واقف بیرون‌شوست

O hakikatte sensin, fakat sonunda hakiki varlığı anlayıp terk edeceğin bu mevhum senliğin o değildir ha!

توی آخر سوی توی اولت ** آمدست از بهر تنبیه و صلت 3775

Bu sonraki varlığın, seni evvelki ve hakiki varlığa ulaştırmak ve böyle bir varlığın olduğunu bildirmek için gelmiş asılsız bir varlıktır.

توی تو در دیگری آمد دفین ** من غلام مرد خودبینی چنین

Senin senliğinde başka bir sen gizlidir. Bu varlıkla var olup kendini gören kişiye kurban olayım ben.

آنچ در آیینه می‌بیند جوان ** پیر اندر خشت بیند بیش از آن

Gencin aynada gördüğünü ihtiyar, ondan önce kerpiçte görür.

ز امر شاه خویش بیرون آمدیم ** با عنایات پدر یاغی شدیم

Biz padişahımızın buyruğundan dışarı çıktık. Babamızın lütuflarına nankörlük ettik.

سهل دانستیم قول شاه را ** وان عنایت‌های بی اشباه را

Onun sözünü ehemmiyetsiz bulduk, onun eşsiz inayetlerini mühimsemedik.

نک در افتادیم در خندق همه ** کشته و خسته‌ی بلا بی ملحمه 3780

İşte şimdilik hepimiz de hendeğe düştük. Savaşsız kazalara uğradık, öldürdük.

تکیه بر عقل خود و فرهنگ خویش ** بودمان تا این بلا آمد به پیش

Kendi aklımıza güvendik, fikrimize dayandık da bu tehlikeye çattık.

بی‌مرض دیدیم خویش و بی ز رق ** آنچنان که خویش را بیمار دق

İnce hastalığa tutulan, kendisini nasıl sağlam sanırsa biz de tıpkı onun gibi kendimizi sağlam sandık, hür zannettik.

علت پنهان کنون شد آشکار ** بعد از آنک بند گشتیم و شکار

Fakat gizli illet şimdi meydana çıktı, bağlandık, avlandık da ondan sonra kendini gösterdi.

سایه‌ی رهبر بهست از ذکر حق ** یک قناعت به که صد لوت و طبق

Kılavuzun gölgesi Tanrıyı anmadan yeğdir. Bir kaanat yüzlerce tabak yemekten hayırlıdır.

چشم بینا بهتر از سیصد عصا ** چشم بشناسد گهر را از حصا 3785

Gören göz, üç yüz tane sopadan daha iyidir. Mücevherle taşı ayırt eden gözdür.

در تفحص آمدند از اندهان ** صورت کی بود عجب این در جهان

Hasılı dertler içinde acaba dünyada kim bu, bu resim kimin resmi diye araştırmaya koyuldular.

بعد بسیاری تفحص در مسیر ** کشف کرد آن راز را شیخی بصیر

Bir hayli arayıp sorduktan sonra bir gün yolda gözü açık bir ihtiyara rastladılar. O, bu sırrı açtı.

نه از طریق گوش بل از وحی هوش ** رازها بد پیش او بی روی‌پوش

Duyma yoluyla değil, aklına gelen ilham yoluyla bu sırrı buldu. Sırlar, onun gözünün önünde apaçıktı.

گفت نقش رشک پروینست این ** صورت شه‌زاده‌ی چینست این

Dedi ki: Pervin denilen yıldız kümesi de buna haset eder. Bu, Çin Padişahının kızının resmidir.