آنچ پنجه سال بافیدی به هوش ** زان نسیج خود بغلتانی بپوش 3910
Aklınla elli yıldır ördüğün kumaştan bir zıbın yap da giyin bakalım!
از نوایت گوش یاران بود خوش ** دست بیرون آر و گوش خود بکش
Dostların kulakları, sesinden hoşlanıyordu. Elini çıkar da şimdi kulağını çek!
سر بدی پیوسته خود را دم مکن ** پا و دست و ریش و سبلت گم مکن
Daima baştın, kendini kuyruk yap da ayağını, elini, sakalını, bıyığını az kaybet.
بازی آن تست بر روی بساط ** خویش را در طبع آر و در نشاط
Şu döşenmiş yeryüzünde şimdi oyun senin. Kendini boş bir hale getir de neşelen!
ذکر آن پادشاه که آن دانشمند را به اکراه در مجلس آورد و بنشاند ساقی شراب بر دانشمند عرضه کرد ساغر پیش او داشت رو بگردانید و ترشی و تندی آغاز کرد شاه ساقی را گفت کی هین در طبعش آر ساقی چندی بر سرش کوفت و شرابش در خورد داد الی آخره
Bir padişahın, alimin birini zorla meclise getirtip oturtması, sakinin hocaya şarap vermesi ve kadehi sunması, hocanın yüz çevirip kızması, padişahın sakiye haydi demesi, bunu boş bir hale getir… bunun üzerine sakinin, hocanın kafasına birkaç kere vurup şarap içirtmesi v.s.
پادشاهی مست اندر بزم خوش ** می‌گذشت آن یک فقیهی بر درش
Bir padişah mecliste oturmuş şarap içip sarhoş olmuştu. Kapının önünden bir fakih geçiyordu.
کرد اشارت کش درین مجلس کشید ** وان شراب لعل را با او چشید 3915
Şunu meclise getirin, laal renkli şarabı sunun şuna diye emretti.
پس کشیدندش به شه بی‌اختیار ** شست در مجلس ترش چون زهر و مار
Hocayı ister istemez meclise getirdiler. Mecliste zehir gibi, yılan gibi ekşi bir suratla somurtup oturdu.
عرضه کردش می نپذرفت او به خشم ** از شه و ساقی بگردانید چشم
Padişah şarap sundu. Hoca kızdı kabul etmedi. Padişahtan da yüz çevirdi sakiden de.
که به عمر خود نخوردستم شراب ** خوشتر آید از شرابم زهر ناب
Ben ömrümde şarap içmedim. Halis zehir, bence şaraptan daha hoş.
هین به جای می به من زهری دهید ** تا من از خویش و شما زین وا رهید
Kendinize gelin, bana şarap yerine zehir verin, içip öleyim de kendimden de kurtulayım, sizden de dedi.
می نخورده عربده آغاز کرد ** گشته در مجلس گران چون مرگ و درد 3920
Şarap içmeden gürültüye başladı. Mecliste ölüm gibi, canavar gibi bir hal aldı.
هم‌چو اهل نفس و اهل آب و گل ** در جهان بنشسته با اصحاب دل
Nefis ehliyle şu balçığa kapılmış olanlar gibi hani. Onlar, gönül ehliyle oturdular mı bu hale gelirler işte.
حق ندارد خاصگان را در کمون ** از می احرار جز در یشربون
Tanrı, kendi haslarına gizlilik aleminde hürlerin içtikleri şaraptan sunar ancak.
عرضه می‌دارند بر محجوب جام ** حس نمی‌یابد از آن غیر کلام
Onlar, perde ardında kalanlara, hakikatı görmeyenlere o şaraptan sunarlar ama duygu o, şarabın sözünden başka bir şey duymaz.
رو همی گرداند از ارشادشان ** که نمی‌بیند به دیده دادشان
Hakikati görmeyenler, onların irşadından yüz çevirirler. Çünkü gözle onların ihsanını göremez.
گر ز گوشش تا به حلقش ره بدی ** سر نصح اندر درونشان در شدی 3925
Kulaklarından boğazlarına bir yol olsaydı onların öğütleri, gönüllerine tesir ederdi.
چون همه نارست جانش نیست نور ** که افکند در نار سوزان جز قشور
Fakat bu çeşit adam, baştanbaşa ateştir, nur değil. Yakıcı ateşe de ancak kabuklar atılır.
مغز بیرون ماند و قشر گفت رفت ** کی شود از قشر معده گرم و زفت
İç, kabuktan çıktı. Kabuktan ibaret olan söz, kaybolup gitti. Mide hiç kabuktan kızışır, gelişir mi?
نار دوزخ جز که قشر افشار نیست ** نار را با هیچ مغزی کار نیست
Cehennem ateşi ancak kabuğu yakar. Ateşin içle hiçbir işi yoktur.
ور بود بر مغز ناری شعله‌زن ** بهر پختن دان نه بهر سوختن
Ateş, içe yalım verirse mutlaka bil ki onu pişirmek içindir, yakmak için değil.
تا که باشد حق حکیم این قاعده ** مستمر دان در گذشته و نامده 3930
Tanrı hüküm ve hikmet sahibi oldukça bu kaide daimidir. Geçmiş zamanda da böyledir. Gelecek zamanda da.
مغز نغز و قشرها مغفور ازو ** مغز را پس چون بسوزد دور ازو
Latif iç, hatta kabuklar bile onun tarafından yarlıganırken artık nasıl olur da içi yakar? Uzaktır ondan bu.
از عنایت گر بکوبد بر سرش ** اشتها آید شراب احمرش
Hatta inayet eder de bu inayeti yüzünden başına vurursa bile ona bir iştah verir, o kırmızı şarabı içirir.
ور نکوبد ماند او بسته‌دهان ** چون فقیه از شرب و بزم این شهان
Başına vurmazsa o hoca gibi onun ağzını bağlar. Şarap da içirmez, bu padişahların meclisine de sokmaz.
گفت شه با ساقیش ای نیک‌پی ** چه خموشی ده به طبعش آر هی
Padişah sakiye dedi ki: Ey izi kutlu ne susuyorsun? Hadi onu hoş bir hale getir, neşelendir!
هست پنهان حاکمی بر هر خرد ** هرکه را خواهد به فن از سر برد 3935
Her akılda gizli bir hükmeden vardır. Kimi dilerse hileyle baştan çıkarır.
آفتاب مشرق و تنویر او ** چون اسیران بسته در زنجیر او
Doğu güneşi de onun alemi aydınlatması da tutsaklar gibi onun zincirine bağlanmıştır.
چرخ را چرخ اندر آرد در زمن ** چون بخواند در دماغش نیم فن
Dimağına yarım afsun okuduğu zaman feleği çarha getirir döndürür.
عقل کو عقل دگر را سخره کرد ** مهره زو دارد ویست استاد نرد
Bir aklı tesiri altına alan başka bir akıl ondan kudret bulmuştur, tavla üstadı odur.
چند سیلی بر سرش زد گفت گیر ** در کشید از بیم سیلی آن زحیر
Saki, hocanın başına birkaç sille vurdu al deyip şarap kadehini sundu. Zavallı hoca sille korkusundan kadehi alıp içti.
مست گشت و شاد و خندان شد چو باغ ** در ندیمی و مضاحک رفت و لاغ 3940
İçince de sarhoş oldu, neşelendi, bağ gibi gülmeye başladı. Nedimliğe alaya latifeye koyuldu.
شیرگیر و خوش شد انگشتک بزد ** سوی مبرز رفت تا میزک کند
Aslanı bile tutacak bir hale geldi. Neşesinden parmacıklarını şakırdatmaya başladı. Sonra su dökmek için ayak yoluna gitti.
یک کنیزک بود در مبرز چو ماه ** سخت زیبا و ز قرناقان شاه
Ayak yolunda ay gibi bir halayık vardı. Padişahın cariyelerinden olan bu kız pek güzeldi.
چون بدید او را دهانش باز ماند ** عقل رفت و تن ستم‌پرداز ماند
Onu görünce ağzı açık kaldı. Aklı gitti, halayığa saldırmaya kalkıştı.
عمرها بوده عزب مشتاق و مست ** بر کنیزک در زمان در زد دو دست
Ömrünce bekardı iştiyak halindeydi. Şimdi bir de sarhoş olmuştu. Hemen halayığa el attı.
بس طپید آن دختر و نعره فراشت ** بر نیامد با وی و سودی نداشت 3945
Halayık çırpınmaya başladı, narayı attı. Fakat hiçbir çaresi olmadı.
زن به دست مرد در وقت لقا ** چون خمیر آمد به دست نانبا
Kadın buluşma zamanında erkeğin elinde ekmekçinin elindeki hamura döner.
بسرشد گاهیش نرم و گه درشت ** زو بر آرد چاق چاقی زیر مشت
Onu gah yumuşaklıkla gah sert bir halde yoğurur durur, elinin altında ondan çak, çak diye sesler çıkar.
گاه پهنش واکشد بر تخته‌ای ** درهمش آرد گهی یک لخته‌ای
Gah onu uzatır, tahta üstünde yassı bir hale getirir. Gah bir araya toplar.
گاه در وی ریزد آب و گه نمک ** از تنور و آتشش سازد محک
Gah su döker, gah tuz eker. Gah tandıra yayar, ateşle onu mehenge vurur.
این چنین پیچند مطلوب و طلوب ** اندرین لعبند مغلوب و غلوب 3950
İstekli ve istenen, bu çeşit dürülüp bükülür, Alt olan ve üst gelen, bu oyundadır işte.
این لعب تنها نه شو را با زنست ** هر عشیق و عاشقی را این فنست
Bu oyun yalnız kocayla karı arasında olmaz. Her aşıkla her sevgili de bu oyunu oynar.
از قدیم و حادث و عین و عرض ** پیچشی چون ویس و رامین مفترض
Evveli olmayanla sonradan olanın, varlıkla var olup suret kabul edenin Vise ve Ramin gibi bükülüp ezilmesi farzdır.
لیک لعب هر یکی رنگی دگر ** پیچش هر یک ز فرهنگی دگر
Fakat her birinin oyunu başka bir çeşittir. Her birinin ezilip büzülmesi başka bir hünerdendir.
شوی و زن را گفته شد بهر مثال ** که مکن ای شوی زن را بد گسیل
Kocayla karıyı ey koca karını kötü tutma, hoş tut demek için örnek olarak söyledim.
آن شب گردک نه ینگا دست او ** خوش امانت داد اندر دست تو 3955
Gerdek gecesi yenge onun elini tutup hoş bir emanet olarak senin eline vermedi mi?
کانچ با او تو کنی ای معتمد ** از بد و نیکی خدا با تو کند
Ey güvenilir kişi sen iyi kötü ne yaparsan Tanrı da sana onu yapar.
حاصل این‌جا این فقیه از بی‌خودی ** نه عفیفی ماندش و نه زاهدی
Hasılı, o hoca ayakyolunda sarhoşluktan halayığa saldırdı. Ne namusu kaldı, ne zahitliği!
آن فقیه افتاد بر آن حورزاد ** آتش او اندر آن پنبه فتاد
O huriden doğmuş güzelin üstüne atıldı. Ateşi o pamuğa düştü.
جان به جان پیوست و قالب‌ها چخید ** چون دو مرغ سربریده می‌طپید
Can, cana ulaştı bedenler dürülüp bükülmeye başladı. İkisi de başları kesilmiş iki kuş gibi çırpınıyorlardı.