باز سلطانم گشم نیکوپیم ** فارغ از مردارم و کرکس نیم 4140
Ben padişahın doğanıyım. Güzelim, izim kutlu. Ben leşe aldırış bile etmem, gerkes değilim ben.
ترک کرکس کن که من باشم کست ** یک پر من بهتر از صد کرکست
Gergesi bırak, senin adamın ben olayım. Benim bir kanadım yüzlerce gerkesten iyidir.
چند بر عمیا دوانی اسپ را ** باید استا پیشه را و کسپ را
Niceye bir körce at koşturup duracaksın? Sanat için de usta gerek, kazanç için de.
خویشتن رسوا مکن در شهر چین ** عاقلی جو خویش از وی در مچین
Kendini Çin ülkesinde rezil etme. Bir akıllı er, ara, ondan ayrılma.
آن چه گوید آن فلاطون زمان ** هین هوا بگار و رو بر وفق آن
O zamanın Eflatunu ne derse ona uy. Kendine gel, heva ve hevesi bırak, onun dileğince hareket et.
جمله می‌گویند اندر چین به جد ** بهر شاه خویشتن که لم یلد 4145
Çin ülkesinde herkes inanarak ve kuvvetle padişahımız, anadan doğmamıştır;
شاه ما خود هیچ فرزندی نزاد ** بلک سوی خویش زن را ره نداد
Onun hiçbir oğlu yoktur. Hatta bir kadını bile kendisine yaklaştırmamıştır der.
هر که از شاهان ازین نوعش بگفت ** گردنش با تیغ بران کرد جفت
Padişahlar hakkında oğlu, kızı vardır diyen, boynunu keskin kılıca eş etmiştir.
شاه گوید چونک گفتی این مقال ** یا بکن ثابت که دارم من عیال
Padişahsa madem ki der; bu sözü söyledin, karım olduğunu ispat et;
مر مرا دختر اگر ثابت کنی ** یافتی از تیغ تیزم آمنی
Kızım olduğunu ispat ettin mi keskin kılıcımdan emin olursun.
ورنه بی شک من ببرم حلق تو ** بر کشم از صوفی جان دلق تو4150
Yahut da şüphe etme ki senin boynunu keserim. Canından hırkanı çeker çıkarırım!
سر نخواهی برد هیچ از تیغ تو ** ای بگفته لاف کذب آمیغ تو
بنگر ای از جهل گفته ناحقی ** پر ز سرهای بریده خندقی
Ey bilgisizlikten batıl sözler söyleyip duran! Kesik başlarla dolu olan hendeği gör.
خندقی از قعر خندق تا گلو ** پر ز سرهای بریده زین غلو
Bu gürültü yüzünden dibinden ta ağzına kadar kesik başlarla doludur bu hendek.
جمله اندر کار این دعوی شدند ** گردن خود را بدین دعوی زدند
Bu başların sahipleri hep bu işe giriştiler; bu dava yüzünden başlarını verdiler.
هان ببین این را به چشم اعتبار ** این چنین دعوی میندیش و میار 4155
Kendine gel de ibret gözünü aç, bunları gör; böyle bir davaya girişmeye kalkma.
تلخ خواهی کرد بر ما عمر ما ** کی برین می‌دارد ای دادر ترا
Kardeş, sen bu işe giriştin ama ömrümüzü bize zehir edeceksin.
گر رود صد سال آنک آگاه نیست ** بر عما آن از حساب راه نیست
Birisi, körlükle ve bilmeden yüzyıl yürürse o aştığı yol, yoldan sayılmaz.
بی‌سلاحی در مرو در معرکه ** هم‌چو بی‌باکان مرو در تهلکه
Silahsız savaşa gitme. Korkusuzlar gibi tehlikeye atılma.
این همه گفتند و گفت آن ناصبور ** که مرا زین گفته‌ها آید نفور
Kardeşleri, bu sözler söylediler ama o sabırsız şehzade dedi ki: Bana bu sözlerden nefret geliyor.
سینه پر آتش مرا چون منقل است ** کشت کامل گشت وقت منجل است 4160
Göğüs ateşle dolu bir mangala benziyor. Ekin kemale geldi artık orak zamanı.
صدر را صبری بد اکنون آن نماد ** بر مقام صبر عشق آتش نشاند
Gönülde bir sabır vardı, şimdi o da kalmadı. Sabrın yerine aşk gelip oturdu.
صبر من مرد آن شبی که عشق زاد ** درگذشت او حاضران را عمر باد
Aşkın doğduğu gece sabrım öldü. O ölüp gitti. Tanrı sizlere ömür versin.
ای محدث از خطاب و از خطوب ** زان گذشتم آهن سردی مکوب
Ey söz söyleyen! Ben söz söylemeden de geçtim, dinlemeden de. Artık soğuk demir döğmeye kalkışma.
سرنگونم هی رها کن پای من ** فهم کو در جمله‌ی اجزای من
Hey gidi hey… Ben, baş aşağı gelmişim, ayağımı bırak benim. Nerde benim bedenimin cüzlerinde bir akıllı fikir?
اشترم من تا توانم می‌کشم ** چون فتادم زار با کشتن خوشم 4165
Ben deveyim, gücüm yettikçe yük çekerim. Düştüm mü kesilmem daha yeğ.
پر سر مقطوع اگر صد خندق است ** پیش درد من مزاج مطلق است
Kesik başlarla dolu yüzlerce hendek olsa benim derdime karşı ancak bir eğlencedir bu.
من نخواهم زد دگر از خوف و بیم ** این چنین طبل هوا زیر گلیم
Artık ben heva ve heves davulunu korkumdan kilim altında çalmayacağım.
من علم اکنون به صحرا می‌زنم ** یا سراندازی و یا روی صنم
Ben artık sahraya bayrak dikeceğim. Ya başımı vereceğim, ya sevgiliyi göreceğim.
حلق کو نبود سزای آن شراب ** آن بریده به به شمشیر و ضراب
O şarabı içmeye layık olmayan boğazın kılıçlarla, hançerlerle kesilmesi daha iyi.
دیده کو نبود ز وصلش در فره ** آن چنان دیده سپید کور به 4170
Onun vuslatıyla aydınlanmayan gözün, ağarması kör olması daha yeğ.
گوش کان نبود سزای راز او ** بر کنش که نبود آن بر سر نکو
Onun sırrına mahrem olmayan kulağı kökünden kopar. O başta hoş görünmez.
اندر آن دستی که نبود آن نصاب ** آن شکسته به به ساطور قصاب
O cömertliğe sahip olmayan elin kasap satırıyla kırılması daha hoş.
آنچنان پایی که از رفتار او ** جان نپیوندد به نرگس زار او
Onun yürüyüşüne can vermeyen, onun nerkis bahçesine canla başla gitmeyen ayak yok mu?
آنچنان پا در حدید اولیترست ** که آنچنان پا عاقبت درد سرست
O çeşit ayağın bukağıya vurulması daha doğrudur. O çeşit ayak nihayet başa dert olur.
بیان مجاهد کی دست از مجاهده باز ندارد اگر چه داند بسطت عطاء حق را کی آن مقصود از طرف دیگر و به سبب نوع عمل دیگر بدو رساند کی در وهم او نبوده باشد او همه وهم و اومید درین طریق معین بسته باشد حلقه‌ی همین در می‌زند بوک حق تعالی آن روزی را از در دیگر بدو رساند کی او آن تدبیر نکرده باشد و یرزقه من حیث لا یحتسب العبد یدبر والله یقدر و بود کی بنده را وهم بندگی بود کی مرا از غیر این در برساند اگر چه من حلقه‌ی این در می‌زنم حق تعالی او را هم ازین در روزی رساند فی‌الجمله این همه درهای یکی سرایست مع تقریره
Dileğinin Tanrı tarafından kendi vehminde bile olmayan başka bir taraftan ve başka bir iş yüzünden verileceğini bilse bile bir iş için çalışıp çabalayan kişinin yine bütün vehmi ve ümidi, o muayyen yola bağlıdır; o kapının halkasını çalar durur. Fakat ulu Tanrı, o rızkı hiç düşünmediği bir başka kapıdan da verebilir. “Kulu hesaplamadığı yerden rızıklandırır” “Kul tedbirde bulunur, Tanrı takdir eder.” Olabilir ki kul, bir kulluk vehmine düşer, der ki: Ben bu kapının halkasını vuruyorum ama Tanrı, dileğimi başka bir kapıdan da verebilir. Ulu Tanrı, onu bu kapıdan da rızıklandırır, başka kapıdan da. Hasılı bütün bu kapılar, bir konağın kapılarıdır.
یا درین ره آیدم آن کام من ** یا چو باز آیم ز ره سوی وطن 4175
Ya bu yolda muradıma erişirim, yahut doğan gibi o yoldan döner yine yurduma gelirim.
بوک موقوفست کامم بر سفر ** چون سفر کردم بیابم در حضر
Belki muradıma erişmem sefere bağlıdır. Seferde bulamaz isem belki de oturduğum yerde bulurum.
یار را چندین بجویم جد و چست ** که بدانم که نمی‌بایست جست
Sevgiliyi öyle bir arayayım ki onu aramaya lüzum olmadığını bilinceye kadar bu aramadan vazgeçmeyeyim.
آن معیت کی رود در گوش من ** تا نگردم گرد دوران زمن
Zamanenin çevresinde dönüp dolaşmadıkça o beraberlik, kulağıma girer mi benim?
کی کنم من از معیت فهم راز ** جز که از بعد سفرهای دراز
Uzun ve uzak yerlere düşmeden bu beraberlik sırrını nasıl anlayabilirim?
حق معیت گفت و دل را مهر کرد ** تا که عکس آید به گوش دل نه طرد 4180
Tanrı, kullarıyla beraber olduğunu anlattı, sonra da bu sırrı gönlün aksetsin, bununla kanaat etmesin, bu sırrı araştırsın diye gönülü mühürledi.
چون سفرها کرد و داد راه داد ** بعد از آن مهر از دل او بر گشاد
Gönül seferlere düştü yollar aştı… Ondan sonra gönüldeki mührü açtı.
چون خطایین آن حساب با صفا ** گرددش روشن ز بعد دو خطا
Hesaptaki iki yanlış gibi hani. O iki yanlıştan sonra hesap aydınlanır, doğrulur ya, tıpkı onun gibi.
بعد از آن گوید اگر دانستمی ** این معیت را کی او را جستمی
Fakat seferden sonra der ki: Bu beraberliği bilseydim hiç onu arar mıydım?
دانش آن بود موقوف سفر ** ناید آن دانش به تیزی فکر
İyi ama onu anlamak sefere bağlıdır. O anlayış keskin fikirlerle elde edilmez ki.
آنچنان که وجه وام شیخ بود ** بسته و موقوف گریه‌ی آن وجود 4185
Hani Şeyh’in borcunun verilmesi de o çocuğun ağlamasına bağlıydı ya.
کودک حلواییی بگریست زار ** توخته شد وام آن شیخ کبار
Helvacı çocuk, zarı, zarı ağladı da o ulular Şeyhinin borcunu ödediler.
گفته شد آن داستان معنوی ** پیش ازین اندر خلال مثنوی
Bu manevi hikaye, bundan önce “Mesnevi” içinde söylendi.
در دلت خوف افکند از موضعی ** تا نباشد غیر آنت مطمعی
Ondan başka bir yerden tamah etmeyesin diye bir yerden gönlüne bir korkudur düşer.
در طمع فایده‌ی دیگر نهد ** وآن مرادت از کسی دیگر دهد
Fakat bu tamaha bir başka fayda verir; o muradın başka bir kimseden meydana gelir.