هندو و قفچاق و رومی و حبش ** جمله یک رنگ‌اند اندر گور خوش

Hintli; Kıpçak; Rum ülkesinin halkı ve Habeş... Hepsi de mezarlarında hoş bir halde aynı renktedir.

تا بدانی کان همه رنگ و نگار ** جمله روپوشست و مکر و مستعار 4710

Buna dikkat et de o rengin, o güzelliğin tamamiyle bir yüz örtüsünden ibaret olduğunu, iğreti bir şey bulunduğunu bil.

رنگ باقی صبغة الله است و بس ** غیر آن بر بسته دان هم‌چون جرس

Bâkir renk ancak Tanrı rengidir. Ondan başka renkler, bil ki çan gibi iğreti ve bağlantıdır.

رنگ صدق و رنگ تقوی و یقین ** تا ابد باقی بود بر عابدین

İbadet edenlerdeki doğruluk, takva ve yakîn rengi, ebediyen bakidir.

رنگ شک و رنگ کفران و نفاق ** تا ابد باقی بود بر جان عاق

Şüphe, küfran ve nifak rengi de âsiler için ebedîdir.

چون سیه‌رویی فرعون دغا ** رنگ آن باقی و جسم او فنا

Asi Firavun' un yüz karası gibi hani. Bedeni geçip gitmiştir ama rengi bakidir.

برق و فر روی خوب صادقین ** تن فنا شد وان به جا تو یومن دین 4715

Doğruların güzel yüzlerindeki nur, bedenleri yok olsa da kıyamet gününe kadar kalır.

زشت آن زشتست و خوب آن خوب و بس ** دایم آن ضحاک و این اندر عبس

İşte ancak güzel o güzeldir, çirkin o çirkin. Daima o günler durur, buysa somurtur kalır.

خاک را رنگ و فن و سنگی دهد ** طفل‌خویان را بر آن جنگی دهد

Tanrı, toprağa bir renk, bir parlaklık verir, onu mücevher haline getirir. Çocuk tabiatlı olanları da onlara düşürür, savaşa sokar.

از خمیری اشتر وشیری پزند ** کودکان از حرص آن کف می‌گزند

Hamurdan deve ve aslan şekillerinde çörekler pişirirler. Çocuklar, onları görünce hırslarından ellerini dişlerler.

شیر و اشتر نان شود اندر دهان ** در نگیرد این سخن با کودکان

Fakat ağızda aslan da ekmek olur, deve de. Fakat çocuklara bu söz, tesir etmez ki.

کودک اندر جهل و پندار و شکیست ** شکر باری قوت او اندکیست 4720

Çocuk, bilgisizlik, zan ve şüphe içindedir. Allaha şükürler olsun ki kuvveti azdır yoksa.

طفل را استیزه و صد آفتست ** شکر این که بی‌فن و بی‌قوتست

Şükürler olsun ki hilesi ve gücü yoktur. Yoksa çocuğun yüzlerce savaşı ve âfeti vardır.

وای ازین پیران طفل ناادیب ** گشته از قوت بلای هر رقیب

Eyvah bu, kuvvetleriyle her rakibe belâ kesilen edepsiz koca bebeklerden!

چون سلاح و جهل جمع آید به هم ** گشت فرعونی جهان‌سوز از ستم

Silâhla bilgisizlik bir araya gelince Firavun, sitemle bütün dünyayı yakar yandırır.

شکر کن ای مرد درویش از قصور ** که ز فرعونی رهیدی وز کفور

Ey yoksul, yoksullukla Firavunluktan, kâfirlikten kurtuldun, şükret.

شکر که مظلومی و ظالم نه‌ای ** آمن از فرعونی و هر فتنه‌ای 4725

Şükret ki mazlumsun, zâlim değilsin. Firavunluktan ve sınanmadan eminsin.

اشکم تی لاف اللهی نزد ** که آتشش را نیست از هیزم مدد

Boş karın, Allahlık lâfına giremez. Onun ateşine odun yardım edemez.

اشکم خالی بود زندان دیو ** کش غم نان مانعست از مکر و ریو

Boş karın, şeytanın zindanıdır. Çünkü ekmek derdi, onun hilesine, düzenine mânidir.

اشکم پر لوت دان بازار دیو ** تاجران دیو را در وی غریو

Dolu karın, bil ki şeytanın pazarıdır. Şeytan tacirleri orada gürültü eder dururlar.

تاجران ساحر لاشی‌فروش ** عقل‌ها را تیره کرده از خروش

Hiçbir şey satmayan büyücü tacirler, gürültüyle akılları bulandırır, berbadederler.

خم روان کرده ز سحری چون فرس ** کرده کرباسی ز مهتاب و غلس 4730

Geceleyin büyü yaparak küpü at gibi yürütürler. Ay ışığıyla sabaha karşı olan karanlığı kumaş haline getirirler.

چون بریشم خاک را برمی‌تنند ** خاک در چشم ممیز می‌زنند

İbrişim gibi toprağı örerler; temyiz sahibinin gözüne toprak serperler.

چندلی را رنگ عودی می‌دهند ** بر کلوخیمان حسودی می‌دهند

Kokusuz yaban ağacına ödağacı rengini verirler. Taş ve toprak parçasını bize hoş gösterirler, bizi hasetçi yaparlar.

پاک آنک خاک را رنگی دهد ** هم‌چو کودکمان بر آن جنگی دهد

Noksan sıfatlardan temizdir o Tanrı ki toprağa bir renk verir, çocuk gibi bizi ona kaptırır, birbirimize düşürür.

دامنی پر خاک ما چون طفلکان ** در نظرمان خاک هم‌چون زر کان

Eteğimizi çocuklar gibi toprakla doldururuz. Bizim gözümüzle o toprak, madenden çıkmış altın görünür.

طفل را با بالغان نبود مجال ** طفل را حق کی نشاند با رجال 4735

Çocuğun, yetişmiş erlere karşı bir mecali yoktur. Tanrı çocuğu erkeklerle bir araya koymaz, bir derecede tutmaz ki.

میوه گر کهنه شود تا هست خام ** پخته نبود غوره گویندش به نام

Meyva, eski olsa bile ham buludukça, olmadıkça ona koruk derler.

گر شود صدساله آن خام ترش ** طفل و غوره‌ست او بر هر تیزهش

O ham ve ekşi meyva, yüz yıllık bile olsa fikri çevik ve keskin kişiye nazaran yine çocuktur, yine koruktur.

گرچه باشد مو و ریش او سپید ** هم در آن طفلی خوفست و امید

Saçı, sakalı ağarsa bile yine korku ve ümit çocukluğundan kurtulmamıştır.

که رسم یا نارسیده مانده‌ام ** ای عجب با من کند کرم آن کرم

Der ki: Acaba olgunlaşır mıyım, yoksa böyle olgunlaşmadan ham mı kalırım? Acaba Tanrı' nın keremi, beni kızdırır, olgun bir hale getirir mi?

با چنین ناقابلی و دوریی ** بخشد این غوره‌ی مرا انگوریی 4740

Yoksa böyle kabiliyetsiz bir halde, bu uzaklık âleminde mi kalırım? Yahut da Tanrı bu koruğu üzüm haline getirir mi?

نیستم اومیدوار از هیچ سو ** وان کرم می‌گویدم لا تیاسوا

Hiçbir yandan ümidim yok. Yalnız o kerem sahibi "Meyus olmayın" der.

دایما خاقان ما کردست طو ** گوشمان را می‌کشد لا تقنطوا

Hakanımız, bize daima toy vermede, "Ümidinizi kesmeyin" diye kulağımızı çekmededir.

گرچه ما زین ناامیدی در گویم ** چون صلا زد دست اندازان رویم

Gerçi biz ümitsizlik yüzünden çukurdayız. Fakat o çağırdı mı elimizi, kolumuzu sallaya sallaya gideriz.

دست اندازیم چون اسپان سیس ** در دویدن سوی مرعای انیس

Ruhumuza huzur verecek olan otlağa koşarken tez, edepli ve terbiyeli atlar gibi yürürüz.

گام اندازیم و آن‌جا گام نی ** جام پردازیم و آن‌جا جام نی 4745

Oraya adım atarız ama orada yürünmez, adım atılmaz ki. Orada kadeh düzeriz ama orada kadeh yoktur.

زانک آن‌جا جمله اشیا جانیست ** معنی اندر معنی اندر معنیست

Çünkü orada bütün eşya can âlemine mahsustur. Hepsi de mâna âleminde, mâna içinde mânadır.

هست صورت سایه معنی آفتاب ** نور بی‌سایه بود اندر خراب

Suret gölgedir, mâna güneş. Gölgesiz ışık, yıkık yerlerdedir.

چونک آنجا خشت بر خشتی نماند ** نور مه را سایه‌ی زشتی نماند

Çünkü orada tuğla üstünde tuğla kalmaz. Ayın ışığına çirkin bir gölge yoktur.

خشت اگر زرین بود بر کندنیست ** چون بهای خشت وحی و روشنیست

Tuğla ve kerpiç, altından bile olsa sökülüp çıkarılmalıdır. Çünkü onun yerine aydınlık ve vahiy gelir.

کوه بهر دفع سایه مندکست ** پاره گشتن بهر این نور اندکست 4750

Dağ, bu gölgeyi gidermek için paramparça olur. Fakat dağın paramparça olması bile bu nur için ehemmiyetsiz bir şeydir.

بر برون که چو زد نور صمد ** پاره شد تا در درونش هم زند

Hiçbir şeye muhtaç olmayan Tanrı nuru, dağın dışına vurunca o nur, içine de vursun diye parçalandı.

گرسنه چون بر کفش زد قرص نان ** وا شکافد از هوس چشم و دهان

Aç adamın eline bir somun girdi mi hevesinden gözünü de açar, ağzını da.

صد هزاران پاره گشتن ارزد این ** از میان چرخ برخیز ای زمین

Bu hal, yüz binlerce defa paramparça olmaya değer. Ey yeryüzü, gökyüzüne karşı durma, kalk aradan!

تا که نور چرخ گردد سایه‌سوز ** شب ز سایه‌ی تست ای یاغی روز

Kalk da göğün nuru, gölgeleri yaksın. Ey gündüzün düşmanı, gece, senin gölgenden meydana gelmede.

این زمین چون گاهواره‌ی طفلکان ** بالغان را تنگ می‌دارد مکان 4755

Bu yeryüzü, çocukların beşiğine benzer. Fakat erişmiş erler için daracık bir yerdir.

بهر طفلان حق زمین را مهد خواند ** شیر در گهواره بر طفلان فشاند

Tanrı, çocuklar için yeryüzüne beşik dedi. Beşik içindeki çocuklara da süt saçtı.

خانه تنگ آمد ازین گهواره‌ها ** طفلکان را زود بالغ کن شها

Bu beşikler yüzünden ev daraldı, Padişahım. Bu çocukları çabuk ergenlik çağına eriştir.

ای گواره خانه را ضیق مدار ** تا تواند کرد بالغ انتشار

Ey beşik, evi daraltma da ergenler, yayılabilsinler.

وسوسه‌ای کی پادشاه‌زاده را پیدا شد از سبب استغنایی و کشفی کی از شاه دل او را حاصل شده بود و قصد ناشکری و سرکشی می‌کرد شاه را از راه الهام و سر شاه را خبر شد دلش درد کرد روح او را زخمی زد چنانک صورت شاه را خبر نبود الی آخره

Padişahın himmetiyle şehzadenin gönlünde bir keşif ve istiğna peydahlandı. Bu yüzden de vesveselenip şükür etmeden çekindi, serkeşliğe başladı. Padişah, ilham ve sır yoluyla bunu anladı. Canı sıkıldı. Ruhu, suretinin haberi olmaksızın şehzadeye bir zahim vurdu.