چون درون خود بدید آن خوش‌پسر ** از سیه‌کاری خود گرد و اثر

چون درون خود بدید آن خوش‌پسر ** از سیه‌کاری خود گرد و اثر 4780

از وظیفه‌ی لطف و نعمت کم شده ** خانه‌ی شادی او پر غم شده

با خود آمد او ز مستی عقار ** زان گنه گشته سرش خانه‌ی خمار

خورده گندم حله زو بیرون شده ** خلد بر وی بادیه و هامون شده

دید کان شربت ورا بیمار کرد ** زهر آن ما و منیها کار کرد

جان چون طاوس در گل‌زار ناز ** هم‌چو چغدی شد به ویرانه‌ی مجاز 4785

هم‌چو آدم دور ماند او از بهشت ** در زمین می‌راند گاوی بهر کشت

اشک می‌راند او کای هندوی زاو ** شیر را کردی اسیر دم گاو

کردی ای نفس بد بارد نفس ** بی‌حفاظی با شه فریادرس

دام بگزیدی ز حرص گندمی ** بر تو شد هر گندم او کزدمی

در سرت آمد هوای ما و من ** قید بین بر پای خود پنجاه من 4790

نوحه می‌کرد این نمط بر جان خویش ** که چرا گشتم ضد سلطان خویش

آمد او با خویش و استغفار کرد ** با انابت چیز دیگر یار کرد

درد کان از وحشت ایمان بود ** رحم کن کان درد بی‌درمان بود

مر بشر را خود مبا جامه‌ی درست ** چون رهید از صبر در حین صدر جست

مر بشر را پنجه و ناخن مباد ** که نه دین اندیشد آنگه نه سداد 4795

آدمی اندر بلا کشته بهست ** نفس کافر نعمتست و گمرهست

خطاب حق تعالی به عزرائیل علیه‌السلام کی ترا رحم بر کی بیشتر آمد ازین خلایق کی جانشان قبض کردی و جواب دادن عزرائیل حضرت را

حق به عزرائیل می‌گفت ای نقیب ** بر کی رحم آمد ترا از هر کیب

گفت بر جمله دلم سوزد به درد ** لیک ترسم امر را اهمال کرد

تا بگویم کاشکی یزدان مرا ** در عوض قربان کند بهر فتی

گفت بر کی بیشتر رحم آمدت ** از کی دل پر سوز و بریان‌تر شدت 4800

گفت روزی کشتیی بر موج تیز ** من شکستم ز امر تا شد ریز ریز

پس بگفتی قبض کن جان همه ** جز زنی و غیر طفلی زان رمه

هر دو بر یک تخته‌ای در ماندند ** تخته را آن موج‌ها می‌راندند

باز گفتی جان مادر قبض کن ** طفل را بگذار تنها ز امر کن

چون ز مادر بسکلیدم طفل را ** خود تو می‌دانی چه تلخ آمد مرا 4805

بس بدیدم دود ماتم‌های زفت ** تلخی آن طفل از فکرم نرفت

گفت حق آن طفل را از فضل خویش ** موج را گفتم فکن در بیشه‌ایش

بیشه‌ای پر سوسن و ریحان و گل ** پر درخت میوه‌دار خوش‌اکل

چشمه‌های آب شیرین زلال ** پروریدم طفل را با صد دلال

صد هزاران مرغ مطرب خوش‌صدا ** اندر آن روضه فکنده صد نوا 4810

پسترش کردم ز برگ نسترن ** کرده او را آمن از صدمه‌ی فتن

گفته من خورشید را کو را مگز ** باد را گفته برو آهسته وز

ابر را گفته برو باران مریز ** برق را گفته برو مگرای تیز

زین چمن ای دی مبران اعتدال ** پنجه ای بهمن برین روضه ممال

کرامات شیخ شیبان راعی قدس الله روحه العزیز

هم‌چو آن شیبان که از گرگ عنید ** وقت جمعه بر رعا خط می‌کشید 4815

تا برون ناید از آن خط گوسفند ** نه در آید گرگ و دزد با گزند

بر مثال دایره‌ی تعویذ هود ** که اندر آن صرصر امان آل بود

هشت روزی اندرین خط تن زنید ** وز برون مثله تماشا می‌کنید

بر هوا بردی فکندی بر حجر ** تا دریدی لحم و عظم از هم‌دگر

یک گره را بر هوا درهم زدی ** تا چو خشخاش استخوان ریزان شدی 4820

آن سیاست را که لرزید آسمان ** مثنوی اندر نگنجد شرح آن

گر به طبع این می‌کنی ای باد سرد ** گرد خط و دایره‌ی آن هود گرد

ای طبیعی فوق طبع این ملک بین ** یا بیا و محو کن از مصحف این

مقریان را منع کن بندی بنه ** یا معلم را به مال و سهم ده

عاجزی و خیره کن عجز از کجاست ** عجز تو تابی از آن روز جزاست 4825

عجزها داری تو در پیش ای لجوج ** وقت شد پنهانیان را نک خروج

خرم آن کین عجز و حیرت قوت اوست ** در دو عالم خفته اندر ظل دوست

هم در آخر عجز خود را او بدید ** مرده شد دین عجایز را گزید

چون زلیخا یوسفش بر وی بتافت ** از عجوزی در جوانی راه یافت