O thou lion that liest alone at the bottom of this well, thy fleshly soul, like the hare, has shed and drunk thy blood;
ای تو شیری در تک این چاه فرد ** نفس چون خرگوش خونت ریخت و خورد
Thy hare-soul is feeding in the desert, (whilst) thou art (lying) at the bottom of this well of “How?” and “Why?”
نفس خرگوشت به صحرا در چرا ** تو به قعر این چه چون و چرا
That lion-catcher (the hare) ran towards the beasts, crying, “Rejoice, O my people, since the announcer of joy is come.
سوی نخجیران دوید آن شیر گیر ** کابشروا یا قوم إذ جاء البشیر
Glad news! Glad news, O company of merry-makers! That hell-hound has gone back to Hell.
مژده مژده ای گروه عیشساز ** کان سگ دوزخ به دوزخ رفت باز
Glad news! Glad news! The enemy of your lives—his teeth have been torn out by the vengeance of his Creator.1355
مژده مژده کان عدوی جانها ** کند قهر خالقش دندانها
He who smote many heads with his claws—him too the broom of Death has swept away like rubbish.”
آن که از پنجه بسی سرها بکوفت ** همچو خس جاروب مرگش هم بروفت
How the beasts gathered round the hare and spoke in praise of him.
جمع شدن نخجیران گرد خرگوش و ثنا گفتن او را
Then all the wild beasts assembled, joyous and laughing gleefully in rapture and excitement.
جمع گشتند آن زمان جمله وحوش ** شاد و خندان از طرب در ذوق و جوش
They formed a ring, he (the hare) in the midst like a candle: they bowed (in homage) and said to him, "Hark!"
حلقه کردند او چو شمعی در میان ** سجده آوردند و گفتندش که هان
“Art thou a heavenly angel or a peri? No, thou art the Azrael of fierce lions.
تو فرشتهی آسمانی یا پری ** نی تو عزراییل شیران نری
Whatever thou art, our souls are offered in sacrifice to thee. Thou hast prevailed. Health to thy hand and arm!1360
هر چه هستی جان ما قربان تست ** دست بردی دست و بازویت درست
God turned this water into thy stream. Blessing on thy hand and arm!
راند حق این آب را در جوی تو ** آفرین بر دست و بر بازوی تو
Explain how thou didst meditate with guile, and how thou didst guilefully wipe out that ruffian.
باز گو تا چون سگالیدی به مکر ** آن عوان را چون بمالیدی به مکر
Explain, in order that the tale may be the means of curing (our malady); explain, that it may be a salve for our souls.
باز گو تا قصه درمانها شود ** باز گو تا مرهم جانها شود
Explain! for in consequence of the iniquity of that tyrant our souls have myriads of wounds.”
باز گو کز ظلم آن استم نما ** صد هزاران زخم دارد جان ما
“O Sirs,” said he, “it was (by) God's aid; else, who in the world is a hare (who am I, that I should have been able to do this)?1365
گفت تایید خدا بود ای مهان ** ور نه خرگوشی که باشد در جهان
He (God) bestowed power on me and gave light to my heart: the light in my heart gave strength to hand and foot.”
قوتم بخشید و دل را نور داد ** نور دل مر دست و پا را زور داد
From God come preferments (to high position), from God also come changes (which bring one to low estate).
از بر حق میرسد تفضیلها ** باز هم از حق رسد تبدیلها
God in (due) course and turn is ever displaying this (Divine) aid to doubters and seers (alike).
حق به دور و نوبت این تایید را ** مینماید اهل ظن و دید را
How the hare admonished the beasts, saying, “Do not rejoice in this!”
پند دادن خرگوش نخجیران را که بدین شاد مشوید
Take heed! Do not exult in a kingdom bestowed in turns (passing from one to another), O thou who art the bondsman of Vicissitude, do not act as though thou wert free!
هین به ملک نوبتی شادی مکن ** ای تو بستهی نوبت آزادی مکن
(But) those for whom is prepared a kingdom beyond Vicissitude, for them the drums (of sovereignty) are beaten beyond the Seven Planets.1370
آن که ملکش برتر از نوبت تنند ** برتر از هفت انجمش نوبت زنند
Beyond Vicissitude are the kings everlasting: their spirits are circling with the Cupbearer perpetually.
برتر از نوبت ملوک باقیاند ** دور دایم روحها با ساقیاند
If thou wilt renounce this drinking (of worldly pleasures) for a day or two (for thy brief lifetime), thou wilt dip thy mouth in the drink of Paradise.
ترک این شرب ار بگویی یک دو روز ** در کنی اندر شراب خلد پوز
Commentary on (the Tradition) “We have returned from the lesser Jihád to the greater Jihád.”
تفسیر رجعنا من الجهاد الاصغر الی الجهاد الاکبر
O kings, we have slain the outward enemy, (but) there remains within (us) a worse enemy than he.
ای شهان کشتیم ما خصم برون ** ماند خصمی زو بتر در اندرون
To slay this (enemy) is not the work of reason and intelligence: the inward lion is not subdued by the hare.
کشتن این کار عقل و هوش نیست ** شیر باطن سخرهی خرگوش نیست
This carnal self (nafs) is Hell, and Hell is a dragon (the fire of) which is not diminished by oceans (of water).1375
دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست ** کاو به دریاها نگردد کم و کاست