“Art thou a heavenly angel or a peri? No, thou art the Azrael of fierce lions.
تو فرشتهی آسمانی یا پری ** نی تو عزراییل شیران نری
Whatever thou art, our souls are offered in sacrifice to thee. Thou hast prevailed. Health to thy hand and arm!1360
هر چه هستی جان ما قربان تست ** دست بردی دست و بازویت درست
God turned this water into thy stream. Blessing on thy hand and arm!
راند حق این آب را در جوی تو ** آفرین بر دست و بر بازوی تو
Explain how thou didst meditate with guile, and how thou didst guilefully wipe out that ruffian.
باز گو تا چون سگالیدی به مکر ** آن عوان را چون بمالیدی به مکر
Explain, in order that the tale may be the means of curing (our malady); explain, that it may be a salve for our souls.
باز گو تا قصه درمانها شود ** باز گو تا مرهم جانها شود
Explain! for in consequence of the iniquity of that tyrant our souls have myriads of wounds.”
باز گو کز ظلم آن استم نما ** صد هزاران زخم دارد جان ما
“O Sirs,” said he, “it was (by) God's aid; else, who in the world is a hare (who am I, that I should have been able to do this)?1365
گفت تایید خدا بود ای مهان ** ور نه خرگوشی که باشد در جهان
He (God) bestowed power on me and gave light to my heart: the light in my heart gave strength to hand and foot.”
قوتم بخشید و دل را نور داد ** نور دل مر دست و پا را زور داد
From God come preferments (to high position), from God also come changes (which bring one to low estate).
از بر حق میرسد تفضیلها ** باز هم از حق رسد تبدیلها
God in (due) course and turn is ever displaying this (Divine) aid to doubters and seers (alike).
حق به دور و نوبت این تایید را ** مینماید اهل ظن و دید را
How the hare admonished the beasts, saying, “Do not rejoice in this!”
پند دادن خرگوش نخجیران را که بدین شاد مشوید
Take heed! Do not exult in a kingdom bestowed in turns (passing from one to another), O thou who art the bondsman of Vicissitude, do not act as though thou wert free!
هین به ملک نوبتی شادی مکن ** ای تو بستهی نوبت آزادی مکن
(But) those for whom is prepared a kingdom beyond Vicissitude, for them the drums (of sovereignty) are beaten beyond the Seven Planets.1370
آن که ملکش برتر از نوبت تنند ** برتر از هفت انجمش نوبت زنند
Beyond Vicissitude are the kings everlasting: their spirits are circling with the Cupbearer perpetually.
برتر از نوبت ملوک باقیاند ** دور دایم روحها با ساقیاند
If thou wilt renounce this drinking (of worldly pleasures) for a day or two (for thy brief lifetime), thou wilt dip thy mouth in the drink of Paradise.
ترک این شرب ار بگویی یک دو روز ** در کنی اندر شراب خلد پوز
Commentary on (the Tradition) “We have returned from the lesser Jihád to the greater Jihád.”
تفسیر رجعنا من الجهاد الاصغر الی الجهاد الاکبر
O kings, we have slain the outward enemy, (but) there remains within (us) a worse enemy than he.
ای شهان کشتیم ما خصم برون ** ماند خصمی زو بتر در اندرون
To slay this (enemy) is not the work of reason and intelligence: the inward lion is not subdued by the hare.
کشتن این کار عقل و هوش نیست ** شیر باطن سخرهی خرگوش نیست
This carnal self (nafs) is Hell, and Hell is a dragon (the fire of) which is not diminished by oceans (of water).1375
دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست ** کاو به دریاها نگردد کم و کاست
It would drink up the Seven Seas, and still the blazing of that consumer of all creatures would not become less.
هفت دریا را در آشامد هنوز ** کم نگردد سوزش آن خلق سوز
Stones and stony-hearted infidels enter it, miserable and shamefaced,
سنگها و کافران سنگ دل ** اندر آیند اندر او زار و خجل
(But) still it is not appeased by all this food, until there comes to it from God this call—
هم نگردد ساکن از چندین غذا ** تا ز حق آید مر او را این ندا
“Art thou filled, art thou filled?” It says, “Not yet; lo, here is the fire, here is the glow, here is the burning!”
سیر گشتی سیر گوید نی هنوز ** اینت آتش اینت تابش اینت سوز
It made a mouthful of and swallowed a whole world, its belly crying aloud, “Is there any more?”1380
عالمی را لقمه کرد و در کشید ** معدهاش نعره زنان هل من مزید
God, from (the realm) where place is not, sets His foot on it: then it subsides at (the command) Be, and it was.
حق قدم بر وی نهد از لا مکان ** آن گه او ساکن شود از کن فکان
Inasmuch as this self of ours is a part of Hell, and the parts always have the nature of the whole,
چون که جزو دوزخ است این نفس ما ** طبع کل دارد همیشه جزوها
To God (alone) belongs this foot (power) to kill it: who, indeed, but God should draw its bow (vanquish it)?
این قدم حق را بود کاو را کشد ** غیر حق خود کی کمان او کشد