The ear of the head is the cotton-wool of the ear of the conscience: until the former becomes deaf, that inward (ear) is deaf.
پنبهی آن گوش سر گوش سر است ** تا نگردد این کر آن باطن کر است
Become without sense and without ear and without thought, that ye may hear the call (of God to the soul), ‘Return!’”
بیحس و بیگوش و بیفکرت شوید ** تا خطاب ارجعی را بشنوید
So long as thou art (engaged) in the conversation of wakefulness, how wilt thou catch any scent of the conversation of sleep?
تا به گفتوگوی بیداری دری ** تو ز گفت خواب بویی کی بری
Our speech and action is the exterior journey: the interior journey is above the sky.570
سیر بیرونی است قول و فعل ما ** سیر باطن هست بالای سما
The (physical) sense saw (only) dryness, because it was born of dryness (earth): the Jesus of the spirit set foot on the sea.
حس خشکی دید کز خشکی بزاد ** عیسی جان پای بر دریا نهاد
The journey of the dry body befell on dry land, (but) the journey of the spirit set foot (took place) in the heart of the sea.
سیر جسم خشک بر خشکی فتاد ** سیر جان پا در دل دریا نهاد
Since thy life has passed in travelling on land, now mountain, now river, now desert,
چون که عمر اندر ره خشکی گذشت ** گاه کوه و گاه صحرا گاه دشت
Whence wilt thou gain the Water of Life? Where wilt thou cleave the waves of the Sea?
آب حیوان از کجا خواهی تو یافت ** موج دریا را کجا خواهی شکافت
The waves of earth are our imagination and understanding and thought; the waves of water are (mystical) self-effacement and intoxication and death (faná).575
موج خاکی وهم و فهم و فکر ماست ** موج آبی محو و سکر است و فناست
Whilst thou art in this (sensual) intoxication, thou art far from that (mystical) intoxication; whilst thou art drunken with this, thou art blind to that cup.
تا در این سکری از آن سکری تو دور ** تا از این مستی از آن جامی تو دور
Outward speech and talk is as dust: do thou for a time make a habit of silence. Take heed!
گفتوگوی ظاهر آمد چون غبار ** مدتی خاموش خو کن هوش دار
How the disciples repeated their request that he should interrupt his seclusion.
مکرر کردن مریدان که خلوت را بشکن
They all said: “O sage who seekest a crevice (means of evasion), say not to us this (word of) guile and harshness.
جمله گفتند ای حکیم رخنه جو ** این فریب و این جفا با ما مگو
Lay on the beast a burden in proportion to its endurance, lay on the weak a task in proportion to their strength.
چار پا را قدر طاقت بار نه ** بر ضعیفان قدر قوت کار نه
The bait for every bird is according to its (the bird's) measure (capacity): how should a fig be the food (lure) for every bird?580
دانهی هر مرغ اندازهی وی است ** طعمهی هر مرغ انجیری کی است
If you give a babe bread instead of milk, take it (for granted) that the poor babe will die of the bread;
طفل را گر نان دهی بر جای شیر ** طفل مسکین را از آن نان مرده گیر
(Yet) afterwards, when it grows teeth, that babe will of its own accord its heart will crave bread.
چون که دندانها بر آرد بعد از آن ** هم بخود گردد دلش جویای نان
When an unfledged bird begins to fly, it becomes a mouthful for any rapacious cat;
مرغ پر نارسته چون پران شود ** لقمهی هر گربهی دران شود
(But) when it grows wings, it will fly of itself without trouble and without whistling (prompting), good or bad.
چون بر آرد پر بپرد او به خود ** بیتکلف بیصفیر نیک و بد
Thy speech makes the Devil silent, thy words make our ears (full of) intelligence.585
دیو را نطق تو خامش میکند ** گوش ما را گفت تو هش میکند
Our ears are (full of) intelligence when thou art speaking; our dry land is a river when thou art the ocean.
گوش ما هوش است چون گویا تویی ** خشک ما بحر است چون دریا تویی
With thee, earth is better to us than heaven, O thou by whom (the world from) Arcturus to the Fish is illumined!
با تو ما را خاک بهتر از فلک ** ای سماک از تو منور تا سمک
Without thee, darkness is over heaven for us, (but) compared with thee, O Moon, who is this heaven at all?
بیتو ما را بر فلک تاریکی است ** با تو ای ماه این فلک باری کی است
The heavens have the form of sublimity, (but) the essence of sublimity belongs to the pure spirit.
صورت رفعت بود افلاک را ** معنی رفعت روان پاک را
The form of sublimity is for bodies; beside the essence (reality) bodies are (mere) names.”590
صورت رفعت برای جسمهاست ** جسمها در پیش معنی اسمهاست
The refusal of the vizier to interrupt his seclusion.
جواب گفتن وزیر که خلوت را نمیشکنم
He said: “Cut short your arguments, let my advice make its way into your souls and hearts.
گفت حجتهای خود کوته کنید ** پند را در جان و در دل ره کنید