The waves of earth are our imagination and understanding and thought; the waves of water are (mystical) self-effacement and intoxication and death (faná).575
موج خاکی وهم و فهم و فکر ماست ** موج آبی محو و سکر است و فناست
Whilst thou art in this (sensual) intoxication, thou art far from that (mystical) intoxication; whilst thou art drunken with this, thou art blind to that cup.
تا در این سکری از آن سکری تو دور ** تا از این مستی از آن جامی تو دور
Outward speech and talk is as dust: do thou for a time make a habit of silence. Take heed!
گفتوگوی ظاهر آمد چون غبار ** مدتی خاموش خو کن هوش دار
How the disciples repeated their request that he should interrupt his seclusion.
مکرر کردن مریدان که خلوت را بشکن
They all said: “O sage who seekest a crevice (means of evasion), say not to us this (word of) guile and harshness.
جمله گفتند ای حکیم رخنه جو ** این فریب و این جفا با ما مگو
Lay on the beast a burden in proportion to its endurance, lay on the weak a task in proportion to their strength.
چار پا را قدر طاقت بار نه ** بر ضعیفان قدر قوت کار نه
The bait for every bird is according to its (the bird's) measure (capacity): how should a fig be the food (lure) for every bird?580
دانهی هر مرغ اندازهی وی است ** طعمهی هر مرغ انجیری کی است
If you give a babe bread instead of milk, take it (for granted) that the poor babe will die of the bread;
طفل را گر نان دهی بر جای شیر ** طفل مسکین را از آن نان مرده گیر
(Yet) afterwards, when it grows teeth, that babe will of its own accord its heart will crave bread.
چون که دندانها بر آرد بعد از آن ** هم بخود گردد دلش جویای نان
When an unfledged bird begins to fly, it becomes a mouthful for any rapacious cat;
مرغ پر نارسته چون پران شود ** لقمهی هر گربهی دران شود
(But) when it grows wings, it will fly of itself without trouble and without whistling (prompting), good or bad.
چون بر آرد پر بپرد او به خود ** بیتکلف بیصفیر نیک و بد
Thy speech makes the Devil silent, thy words make our ears (full of) intelligence.585
دیو را نطق تو خامش میکند ** گوش ما را گفت تو هش میکند
Our ears are (full of) intelligence when thou art speaking; our dry land is a river when thou art the ocean.
گوش ما هوش است چون گویا تویی ** خشک ما بحر است چون دریا تویی
With thee, earth is better to us than heaven, O thou by whom (the world from) Arcturus to the Fish is illumined!
با تو ما را خاک بهتر از فلک ** ای سماک از تو منور تا سمک
Without thee, darkness is over heaven for us, (but) compared with thee, O Moon, who is this heaven at all?
بیتو ما را بر فلک تاریکی است ** با تو ای ماه این فلک باری کی است
The heavens have the form of sublimity, (but) the essence of sublimity belongs to the pure spirit.
صورت رفعت بود افلاک را ** معنی رفعت روان پاک را
The form of sublimity is for bodies; beside the essence (reality) bodies are (mere) names.”590
صورت رفعت برای جسمهاست ** جسمها در پیش معنی اسمهاست
The refusal of the vizier to interrupt his seclusion.
جواب گفتن وزیر که خلوت را نمیشکنم
He said: “Cut short your arguments, let my advice make its way into your souls and hearts.
گفت حجتهای خود کوته کنید ** پند را در جان و در دل ره کنید
If I am trustworthy, the trustworthy is not doubted, even though I should call heaven earth.
گر امینم متهم نبود امین ** گر بگویم آسمان را من زمین
If I am (endowed with) perfection, why (this) disbelief in my perfection? and if I am not (perfect), why this molestation and annoyance?
گر کمالم با کمال انکار چیست ** ور نیم این زحمت و آزار چیست
I will not go forth from this seclusion, because I am occupied with inward experiences.”
من نخواهم شد از این خلوت برون ** ز آن که مشغولم به احوال درون
How the disciples raised objections against the vizier's secluding himself.
اعتراض مریدان در خلوت وزیر
They all said: “O vizier, it is not disbelief: our words are not as the words of strangers.595
جمله گفتند ای وزیر انکار نیست ** گفت ما چون گفتن اغیار نیست
The tears of our eyes are running because of our separation from thee; sigh after sigh is going (up) from the midst of our souls.
اشک دیدهست از فراق تو دوان ** آه آه است از میان جان روان
A babe does not contend with its nurse, but it weeps, although it knows neither evil nor good.
طفل با دایه نه استیزد و لیک ** گرید او گر چه نه بد داند نه نیک
We are as the harp and thou art striking (it with) the plectrum (playing on it): the lamentation is not from us, it is thou that art making lamentation.
ما چون چنگیم و تو زخمه میزنی ** زاری از ما نی تو زاری میکنی
We are as the flute, and the music in us is from thee; we are as the mountain, and the echo in us is from thee.
ما چو ناییم و نوا در ما ز تست ** ما چو کوهیم و صدا در ما ز تست