The lion gave many proofs in this style, so that those necessitarians became tired of answering (him).
زین نمط بسیار برهان گفت شیر ** کز جواب آن جبریان گشتند سیر
Fox and deer and hare and jackal abandoned (the doctrine of) necessity and (ceased from) disputation.
روبه و آهو و خرگوش و شغال ** جبر را بگذاشتند و قیل و قال
They made covenants with the furious lion, (ensuring) that he should incur no loss in this bargain,
عهدها کردند با شیر ژیان ** کاندر این بیعت نیفتد در زیان
(That) the daily ration should come to him without trouble, and that he should not need to make a further demand.995
قسم هر روزش بیاید بیجگر ** حاجتش نبود تقاضای دگر
Day by day the one on whom the lot fell would run to the lion as (swiftly as) a cheetah.
قرعه بر هر که فتادی روز روز ** سوی آن شیر او دویدی همچو یوز
When this cup (of death) came round to the hare, the hare cried out, “Why, how long (are we to endure this) injustice?”
چون به خرگوش آمد این ساغر به دور ** بانگ زد خرگوش کاخر چند جور
How the beasts of chase blamed the hare for his delay in going to the lion.
انکار کردن نخجیران بر خرگوش در تاخیر رفتن بر شیر
The company (of beasts) said to him: “All this time we have sacrificed our lives in troth and loyalty.
قوم گفتندش که چندین گاه ما ** جان فدا کردیم در عهد و وفا
Do not thou seek to give us a bad name, O rebellious one! Lest the lion be aggrieved, go, go! Quick! Quick!”
تو مجو بد نامی ما ای عنود ** تا نرنجد شیر رو رو زود زود
How the hare answered the beasts.
جواب گفتن خرگوش نخجیران را
“O friends,” said he, “grant me a respite, that by my cunning ye may escape from calamity,1000
گفت ای یاران مرا مهلت دهید ** تا به مکرم از بلا بیرون جهید
That by my cunning your lives may be saved and this (safety) remain as a heritage to your children.”
تا امان یابد به مکرم جانتان ** ماند این میراث فرزندانتان
After this manner every prophet in the world used to call the peoples to a place of deliverance,
هر پیمبر امتان را در جهان ** همچنین تا مخلصی میخواندشان
For he had seen from Heaven the way of escape, (though) in (their) sight he was contracted (despicable) like the pupil of the eye.
کز فلک راه برون شو دیده بود ** در نظر چون مردمک پیچیده بود
Men regarded him as small like the pupil: none attained to (understanding of) the (real) greatness (worth) of the pupil.
مردمش چون مردمک دیدند خرد ** در بزرگی مردمک کس ره نبرد
How the beasts objected to the proposal of the hare.
اعتراض نخجیران بر سخن خرگوش
The company (of beasts) said to him: “O donkey, listen (to us)! Keep thyself within the measure of a hare!1005
قوم گفتندش که ای خر گوش دار ** خویش را اندازهی خرگوش دار
Eh, what brag is this—(an idea) which thy betters never brought into their minds?
هین چه لاف است این که از تو بهتران ** در نیاوردند اندر خاطر آن
Thou art self-conceited, or Destiny is pursuing us; else, how is this speech suitable to one like thee?
معجبی یا خود قضامان در پی است ** ور نه این دم لایق چون تو کی است
How the hare again answered the beasts.
جواب خرگوش نخجیران را
He said: “O friends, God gave me inspiration: to a weakling there came a strong judgement (wise counsel).”
گفت ای یاران حقم الهام داد ** مر ضعیفی را قوی رایی فتاد
That which God taught to the bees is not (belonging) to the lion and the wild ass.
آن چه حق آموخت مر زنبور را ** آن نباشد شیر را و گور را
It (the bee) makes houses of juicy halwá (sweetmeat): God opened to it the door of that knowledge;1010
خانهها سازد پر از حلوای تر ** حق بر او آن علم را بگشاد در
That which God taught to the silkworm—does any elephant know such a device?
آن چه حق آموخت کرم پیله را ** هیچ پیلی داند آن گون حیله را
Adam, created of earth, learned knowledge from God: (his) knowledge shot beams up to the Seventh Heaven.
آدم خاکی ز حق آموخت علم ** تا به هفتم آسمان افروخت علم
He (Adam) broke the name and fame (pride) of the angels, to the confusion of that one who is in doubt concerning God.
نام و ناموس ملک را در شکست ** کوری آن کس که در حق درشک است
He (God) made the ascetic of six hundred thousand years (Iblís) a muzzle for that young calf (Adam),
زاهد چندین هزاران ساله را ** پوز بندی ساخت آن گوساله را
That he (Adam) might not be able to drink the milk of knowledge of religion, and that he might not roam around that lofty castle.1015
تا نتاند شیر علم دین کشید ** تا نگردد گرد آن قصر مشید
The sciences of the followers of (external) sense became a muzzle, so that he (the believer in sense-perception) might not receive milk from that sublime knowledge.
علمهای اهل حس شد پوز بند ** تا نگیرد شیر ز آن علم بلند