- (And) as the trees and stones which everywhere overtly made the salaam to Mustafá (Mohammed).
- چون درخت و سنگ کاندر هر مقام ** مصطفی را کرده ظاهرالسلام
- Reply to the materialist who disbelieves in the Deity and says that the world is eternal.
- جواب دهری کی منکر الوهیت است و عالم را قدیم می‌گوید
- Yesterday some one was saying, “The world is originated in time: this heaven is passing away, and God is its inheritor.”
- دی یکی می‌گفت عالم حادثست ** فانیست این چرخ و حقش وارثست
- A philosopher said, “How do you know (its) temporal origin? How should the rain know the temporality of the cloud?
- فلسفیی گفت چون دانی حدوث ** حادثی ابر چون داند غیوث
- You are not even a mote of the (celestial) revolution: how should you know the temporality of the sun? 2835
- ذره‌ای خود نیستی از انقلاب ** تو چه می‌دانی حدوث آفتاب
- The little worm that is buried in filth—how should it know the end and beginning of the earth?
- کرمکی کاندر حدث باشد دفین ** کی بداند آخر و بدو زمین
- You have heard this by rote from your father: through foolishness you have become involved in this (belief).
- این به تقلید از پدر بشنیده‌ای ** از حماقت اندرین پیچیده‌ای
- What is the demonstrative argument for its temporality? Tell (me) or else keep silence and do not seek (indulge in) excessive talk.”
- چیست برهان بر حدوث این بگو ** ورنه خامش کن فزون گویی مجو
- He said, “One day I saw two parties searching in this deep sea,
- گفت دیدم اندرین بحث عمیق ** بحث می‌کردند روزی دو فریق
- (Engaged) in disputation and controversy and desperate battle: a crowd gathered round those two persons. 2840
- در جدال و در خصام و در ستوه ** گشت هنگامه بر آن دو کس گروه
- I went towards the crowded multitude and took notice of their (the disputants') affair.
- من به سوی جمع هنگامه شدم ** اطلاع از حال ایشان بستدم
- One was saying, ‘The sky will pass away: without any doubt, this edifice hath a builder.’
- آن یکی می‌گفت گردون فانیست ** بی‌گمانی این بنا را بانیست
- The other said, ‘It is eternal and timeless: it hath no builder, or else it is (itself) the builder.’
- وان دگر گفت این قدیم و بی کیست ** نیستش بانی و یا بانی ویست
- He (his adversary) said, ‘You have denied the Creator, the Producer of day and night and the Giver of sustenance.’
- گفت منکر گشته‌ای خلاق را ** روز و شب آرنده و رزاق را
- He (the philosopher) said, ‘Without clear evidence, I will not listen to that which an ignoramus has accepted by rote. 2845
- گفت بی برهان نخواهم من شنید ** آنچ گولی آن به تقلیدی گزید
- Come, bring the proof and evidence, for never in the world will I hearken to this without proof.’
- هین بیاور حجت و برهان که من ** نشنوم بی حجت این را در زمن
- ‘The proof,’ he replied, ‘is within my soul: my evidence is hidden within my soul.
- گفت حجت در درون جانمست ** در درون جان نهان برهانمست
- You, from weakness of eye, are not seeing the new moon: (if) I am seeing it, do not you be angry with me.’
- تو نمی‌بینی هلال از ضعف چشم ** من همی بینم مکن بر من تو خشم
- There was much debate, and the people became perplexed as to the beginning and end of this well-ordered celestial sphere.
- گفت و گو بسیار گشت و خلق گیج ** در سر و پایان این چرخ پسیج
- He (the pious man) said, ‘Friend, within me is a (decisive) proof: I have a (manifest) sign indicating the temporal origin of the sky. 2850
- گفت یارا در درونم حجتیست ** بر حدوث آسمانم آیتیست
- I possess the certainty: for him that hath certain knowledge the token thereof is that he will go into the fire.
- من یقین دارم نشانش آن بود ** مر یقین‌دان را که در آتش رود
- Like the inmost feelings of love in lovers, that proof, (you must) know, does not come (to utterance) on the tongue.
- در زبان می‌ناید آن حجت بدان ** هم‌چو حال سر عشق عاشقان
- The inmost meaning of my words is not apparent, except (in) the pallor and haggardness of my face.
- نیست پیدا سر گفت و گوی من ** جز که زردی و نزاری روی من
- Tears and blood roll on my cheeks and become the proof of His (the Beloved's) comeliness and beauty.’
- اشک و خون بر رخ روانه می‌دود ** حجت حسن و جمالش می‌شود
- He (the philosopher) replied, ‘I do not deem these things to be such a proof as would be a manifest sign to the vulgar.’ 2855
- گفت من اینها ندانم حجتی ** که بود در پیش عامه آیتی
- He (the other) said, ‘When a base and a genuine coin boast, saying (to each other), “Thou art base; I am good and valuable,”
- گفت چون قلبی و نقدی دم زنند ** که تو قلبی من تکویم ارجمند