This (manner of) expression is narrow (inadequate) and deficient, for what resemblance exists between the vile and the most elect?
این عبارت تنگ و قاصر رتبتست ** ورنه خس را با اخص چه نسبتست
(If) the crow caws in the orchard, (yet) how should the nightingale cease its sweet song?
زاغ در رز نعره‌ی زاغان زند ** بلبل از آواز خوش کی کم کند
Every one, then, has his separate customer in this bazaar of He doeth what He pleases.
پس خریدارست هر یک را جدا ** اندرین بازار یفعل ما یشا
The dessert provided by the thornbrake is nutriment (fuel) for the fire; the scent of the rose is food for the intoxicated brain.30
نقل خارستان غذای آتش است ** بوی گل قوت دماغ سرخوش است
If filth is disgraceful in our opinion, (yet) it is sugar and sweetmeat to the pig and the dog.
گر پلیدی پیش ما رسوا بود ** خوک و سگ را شکر و حلوا بود
If the filthy ones commit these foulnesses, (yet) the (pure) waters are intent on purification.
گر پلیدان این پلیدیها کنند ** آبها بر پاک کردن می‌تنند
Though the snakes are scattering venom and though the sour people are making us distressed,
گرچه ماران زهرافشان می‌کنند ** ورچه تلخان‌مان پریشان می‌کنند
(Yet) in mountain and hive and tree the bees are depositing a sugar-store of honey.
نحلها بر کو و کندو و شجر ** می‌نهند از شهد انبار شکر
However much the venoms show venomousness, the antidotes quickly root them out.35
زهرها هرچند زهری می‌کنند ** زود تریاقاتشان بر می‌کنند
When you consider, this world is all at strife, mote with mote, as religion (is in conflict) with infidelity.
این جهان جنگست کل چون بنگری ** ذره با ذره چو دین با کافری
One mote is flying to the left, and another to the right in search.
آن یکی ذره همی پرد به چپ ** وآن دگر سوی یمین اندر طلب
One mote (flies) up and another down: in their inclination (movement) behold actual strife.
ذره‌ای بالا و آن دیگر نگون ** جنگ فعلیشان ببین اندر رکون
The actual strife is the result of the hidden strife: know that that discord springs from this discord.
جنگ فعلی هست از جنگ نهان ** زین تخالف آن تخالف را بدان
The strife of the mote that has been effaced in the sun is beyond description and calculation.40
ذره‌ای کان محو شد در آفتاب ** جنگ او بیرون شد از وصف و حساب
Since the (individual) soul and breath have been effaced from the mote, its strife now is only the strife of the sun,
چون ز ذره محو شد نفس و نفس ** جنگش اکنون جنگ خورشیدست بس
(Its) natural movement and rest have gone from it—by what (means)? By means of Verily unto Him we are returning.
رفت از وی جنبش طبع و سکون ** از چه از انا الیه راجعون
We have returned from ourselves to Thy sea and have sucked from the source that suckled us.
ما به بحر تو ز خود راجع شدیم ** وز رضاع اصل مسترضع شدیم
O thou who, on account of the ghoul, hast remained in the derivatives (unessentials) of the Way, do not boast of (possessing) the fundamental principles (thereof), O unprincipled man.
در فروغ راه ای مانده ز غول ** لاف کم زن از اصول ای بی‌اصول
Our war and our peace is in the light of the Essence: ’tis not from us, ’tis between the two fingers (of God).45
جنگ ما و صلح ما در نور عین ** نیست از ما هست بین اصبعین
War of nature, war of action, war of speech—there is a terrible conflict amongst the parts (of the universe).
جنگ طبعی جنگ فعلی جنگ قول ** در میان جزوها حربیست هول
This world is maintained by means of this war: consider the elements, in order that it (the difficulty) may be solved.
این جهان زن جنگ قایم می‌بود ** در عناصر در نگر تا حل شود
The four elements are four strong pillars by which the roof of the present world is (kept) upright.
چار عنصر چار استون قویست ** که بدیشان سقف دنیا مستویست
Each pillar is a destroyer of the other: the pillar (known as) water is a destroyer of the flames (of fire).
هر ستونی اشکننده‌ی آن دگر ** استن آب اشکننده‌ی آن شرر
Hence the edifice of creation is (based) upon contraries; consequently we are at war for weal and woe.50
پس بنای خلق بر اضداد بود ** لاجرم ما جنگییم از ضر و سود
My states (of mind and body) are mutually opposed: each one is mutually opposite in its effect.
هست احوالم خلاف همدگر ** هر یکی با هم مخالف در اثر