Vah yazık; ucuz bulduğum kuştan ne çabuk ayrıldım! ای دریغا مرغ کارزان یافتم ** زود روی از روی او بر تافتم
Ey dil, sen bana çok ziyan veriyorsun! Söyleyen sen olduktan sonra ben sana ne diyeyim? ای زبان تو بس زیانی بر وری ** چون تویی گویا چه گویم من ترا
Ey dil, sen hem ateşsin, hem harman! Ne vakte kadar harmanı ateşe vereceksin? 1700 ای زبان هم آتش و هم خرمنی ** چند این آتش در این خرمن زنی
Can, ne dersen onu yapmakla beraber gizlice yine senin elinden feryat etmektedir. در نهان جان از تو افغان می‌‌کند ** گر چه هر چه گویی‌‌اش آن می‌‌کند
Ey dil, sen hem bitmez tükenmez bir hazinesin; hem dermanı olmayan bir dertsin! ای زبان هم گنج بی‌‌پایان تویی ** ای زبان هم رنج بی‌‌درمان تویی
Hem kuşlara çalınan ıslık, yapılan hilesin; hem yalnızlık ve ayrılık zamanının enisisin! هم صفیر و خدعه‌‌ی مرغان تویی ** هم انیس وحشت هجران تویی
Ey aman bilmez! Bana hiç aman vermiyorsun. Sen, yayını beni öldürmek için kurmuşsun. چند امانم می‌‌دهی ای بی‌‌امان ** ای تو زه کرده به کین من کمان
İşte benim kuşumu uçurdun. Zulüm ve sitem otlağında az otla! 1705 نک بپرانیده ای مرغ مرا ** در چراگاه ستم کم کن چرا
Ya bana cevap ver, yahut insafa gel, yahut da bana neşe ve sevinç sebeplerinden birini an! یا جواب من بگو یا داد ده ** یا مرا ز اسباب شادی یاد ده
Eyvah benim karanlığı yakıp mahfeden nurum; eyvah, benim gündüzü aydınlatan sabahım! ای دریغا نور ظلمت سوز من ** ای دریغا صبح روز افروز من
Vah benim güzel uçan; tâ sondan başlangıca kadar uçup gelen kuşum! ای دریغا مرغ خوش پرواز من ** ز انتها پریده تا آغاز من
Cahil insan ilelebet mihnete âşıktır. Kalk, “Fî kebed” e kadar “Lâ uksimü” yü oku! عاشق رنج است نادان تا ابد ** خیز لا أقسم بخوان تا فی کبد
Senin yüzünü gördüm de mihnetten kurtuldum; senin ırmağında köpükten, tortudan arındım. 1710 از کبد فارغ بدم با روی تو ** وز زبد صافی بدم در جوی تو
Bu eyvah demeler, bu acınmalar onu görmek, peşin ve elde olan kendi varlığından kesilmek hayaliyledir. این دریغاها خیال دیدن است ** وز وجود نقد خود ببریدن است
(Bu kuşun ölümüne sebep) Tanrı’nın gayreti (kıskanması) idi. Hakk’ın hükmüne çare bulunmaz. Nerede bir gönül ki Tanrı’nın hükmünden yüz parça olmamış olsun! غیرت حق بود و با حق چاره نیست ** کو دلی کز حکم حق صد پاره نیست
Gayret (kıskançlık) de her şeyden gayrı olan; vasfı söze ve sese sığmayan Tanrı gayretidir (kendisinden başka her şeyi kıskanır). غیرت آن باشد که او غیر همه ست ** آن که افزون از بیان و دمدمه ست
Ah keşke gözyaşım deniz olsaydı da o güzel dilberimin yoluna saçaydım! ای دریغا اشک من دریا بدی ** تا نثار دل بر زیبا بدی
Benim dudum, benim anlayışlı kuşum; düşüncelerimin, sırlarımın tercümanı! 1715 طوطی من مرغ زیرکسار من ** ترجمان فکرت و اسرار من
Rızkını vereyim, vermeyeyim... Benim enisimdi. İlk söylenen sözlerden onu hatırlarım benimle ezelî bir âşinadır. هر چه روزی داد و ناداد آیدم ** او ز اول گفته تا یاد آیدم
O öyle bir duduydu ki sesi, vahiden gelirdi; varlığı varlık meydana gelmeden önceydi. طوطیی کاید ز وحی آواز او ** پیش از آغاز وجود آغاز او
O dudu, senin içinde gizlidir. Sen, şunda bunda onun aksini görmüşsün. اندرون تست آن طوطی نهان ** عکس او را دیده تو بر این و آن
O, kuş senin neşeni alır, fakat yine sen ondan neşelenirsin. Onun yaptığı zulmü, adalet gibi kabul edersin. می‌‌برد شادیت را تو شاد از او ** می‌‌پذیری ظلم را چون داد از او
Ey ten uğruna canını yakıp duran! Canını yaktın, tenini aydınlattın. 1720 ای که جان را بهر تن می‌‌سوختی ** سوختی جان را و تن افروختی
Ben yandım, kavını tutuşturmak isteyen bana gelsin, benden tutuştursun da çerçöpü alevlensin, yaksın! سوختم من سوخته خواهد کسی ** تا ز من آتش زند اندر خسی
Kav, ateş alma kabiliyetindendir, şu halde ateşi cezbeden kavı al! سوخته چون قابل آتش بود ** سوخته بستان که آتش کش بود