O adamın, hekimin eliyle öldürülmesi, ne ümit içindi ne korkudan dolayı.
کشتن آن مرد بر دست حکیم ** نی پی اومید بود و نی ز بیم
Tanrının emri ve ilhamı gelmedikçe hekim, onu padişahın hatırı için öldürmedi.
او نکشتش از برای طبع شاه ** تا نیامد امر و الهام اله
Hızır’ın o çocuğun boğazını kesmesindeki sırrı halkın avam kısmı anlayamaz.
آن پسر را کش خضر ببرید حلق ** سر آن را درنیابد عام خلق
Tanrı tarafından vahiy ve cevaba nail olan kişi her ne buyurursa o buyruk, doğrunun ta kendisidir.225
آن که از حق یابد او وحی و جواب ** هر چه فرماید بود عین صواب
Can bağışlayan kişi öldürse de caizdir. O, nâibdir eli Tanrı elidir.
آن که جان بخشد اگر بکشد رواست ** نایب است و دست او دست خداست
İsmail gibi onun önüne baş koy. Kılıcının önünde sevinerek, gülerek can ver.
همچو اسماعیل پیشش سر بنه ** شاد و خندان پیش تیغش جان بده
Ki Ahmed’in pak canı, Ahad’la nasıl ebediyse senin canın da ebede kadar sevinçli ve gülümser bir halde kalsın.
تا بماند جانت خندان تا ابد ** همچو جان پاک احمد با احد
Âşıklar, ferah kadehini, güzellerin elleri ile öldürdükleri vakit içerler.
عاشقان جام فرح آن گه کشند ** که به دست خویش خوبانشان کشند
Padişah o kanı şehvet uğruna dökmedi. Suizanda bulunma, münakaşayı bırak!230
شاه آن خون از پی شهوت نکرد ** تو رها کن بد گمانی و نبرد
Sen onun hakkında kötü ve pis iş işledi deyip fena bir zanda bulundun. Su süzülüp durulunca, berrak bir hale gelince bu berraklıkta bulanıklık ve tortu kalır mı, süzülüş suda tortu bırakır mı?
تو گمان بردی که کرد آلودگی ** در صفا غش کی هلد پالودگی
Bu riyazetler, bu cefa çekmeler, ocağın posayı gümüşten çıkarması içindir.
بهر آن است این ریاضت وین جفا ** تا بر آرد کوره از نقره جفا
İyinin, kötünün imtihanı, altının kaynayıp tortusunun üste çıkması içindir.
بهر آن است امتحان نیک و بد ** تا بجوشد بر سر آرد زر زبد
Eğer işi Tanrı ilhamı olmasaydı o, yırtıcı bir köpek olurdu, padişah olmazdı.
گر نبودی کارش الهام اله ** او سگی بودی دراننده نه شاه
Şehvetten de tertemizdi, hırstan da, nefis isteğinden de. Güzel bir iş yaptı, fakat zahiren kötü görünüyordu.235
پاک بود از شهوت و حرص و هوا ** نیک کرد او لیک نیک بد نما
Hızır, denizde gemiyi deldiyse de onun bu delişinde yüzlerce sağlamlık var.
گر خضر در بحر کشتی را شکست ** صد درستی در شکست خضر هست
O kadar nur ve hünerle beraber Mûsâ’nın vehmi, ondan mahcuptu; artık sen kanatsız uçmaya kalkışma!
وهم موسی با همه نور و هنر ** شد از آن محجوب، تو بی‌‌پر مپر
O, kırmızı güldür, sen ona kan deme. O, akıl sarhoşudur, sen ona deli adı takma!
آن گل سرخ است تو خونش مخوان ** مست عقل است او تو مجنونش مخوان
Onun muradı Müslüman kanı dökmek olsaydı kâfirim, onun adını ağzıma alırsam!
گر بدی خون مسلمان کام او ** کافرم گر بردمی من نام او
Arş kötü kişinin övülmesinden titrer; suçlardan ve şüpheli şeylerden korunan kişi de kötü methedilince, metheden kişi hakkında fena bir zanna düşer.240
می‌‌بلرزد عرش از مدح شقی ** بد گمان گردد ز مدحش متقی
O padişahtı, hem de çok uyanık bir padişah. Has bir zattı, hem de Tanrı hası.
شاه بود و شاه بس آگاه بود ** خاص بود و خاصه‌‌ی الله بود
Bir kişiyi böyle bir padişah öldürürse onu, iyi bir bahta eriştirir, en iyi bir makama çeker, yüceltir.
آن کسی را کش چنین شاهی کشد ** سوی بخت و بهترین جاهی کشد
Eğer onu kahretmede yine onun için bir fayda görmeseydi; o mutlak lütuf, nasıl olur da kahretmeyi isterdi?
گر ندیدی سود او در قهر او ** کی شدی آن لطف مطلق قهر جو
Çocuk hacamatçının neşterinden titrer durur, esirgeyen ana ise onun gamından sevinçlidir.
بچه می‌‌لرزد از آن نیش حجام ** مادر مشفق در آن غم شاد کام
Yarı can alır, yüz can bağışlar. Senin vehmine gelmeyen o şey yok mu? Onu verir.245
نیم جان بستاند و صد جان دهد ** آن چه در وهمت نیاید آن دهد
Sen kendince aklından bir kıyas yapmaktasın ama çok, pek çok uzaklara düşmüşsün; iyice bak!
تو قیاس از خویش می‌‌گیری و لیک ** دور دور افتاده‌‌ای بنگر تو نیک
Bakkal ve dudunun hikâyesi, dudunun dükkândaki gülyağlarını dökmesi