Hayvanlık mertebesi nasıl insanlığa esir ve mağlûpsa.
آن چنان که مرتبهی حیوانی است ** کاو اسیر و سغبهی انسانی است
İnsan mertebesinin de Tanrı velîlerinin elinde hayvan gibi mağlûp olduğunu anla ey yoksul!2495
مرتبهی انسان به دست اولیا ** سغبه چون حیوان شناسش ای کیا
Ahmed, irşadederken halka “Kullarım” dedi. Tanrı bütün âlemi “ Kul yâ ibâdî” diye çağır” buyurdu.
بندهی خود خواند احمد در رشاد ** جمله عالم را بخوان قل یا عباد
Senin aklın deveciye benzer, sen de devesin, Akıl, seni, ister istemez hükmünce çekip durmaktadır.
عقل تو همچون شتربان تو شتر ** میکشاند هر طرف در حکم مر
Velîler, akılların aklıdır. Akıllar da ta en sonuncusuna kadar develere benzer.
عقل عقلند اولیا و عقلها ** بر مثال اشتران تا انتها
Onlara ibretle bak: bir kılavuz, yüz binlerce can!
اندر ایشان بنگر آخر ز اعتبار ** یک قلاووز است جان صد هزار
Ne kılavuzu ne deveciyi! Sen, güneşi gören gözü bul da sonra bak!2500
چه قلاووز و چه اشیربان بیاب ** دیدهای کان دیده بیند آفتاب
Bütün cihan, gece içinde kalmış, karanlıklara mıhlanmış, güneşi ve gündüzü bekleyip durmakta.
نک جهان در شب بمانده میخ دوز ** منتظر موقوف خورشید است و روز
İşte sana zerrede gizli güneş, işte sana kuzu postuna bürünmüş erkek aslan.
اینت خورشیدی نهان در ذرهای ** شیر نر در پوستین برهای
İşte sana saman altında gizli bir deniz! Kendine gel, o samana şüphe ile ayak basma!
اینت دریایی نهان در زیر کاه ** پا بر این که هین منه با اشتباه
Ama yol gösterici hakkında içe gelen şüphe, Tanrı rahmetidir.
اشتباهی و گمانی در درون ** رحمت حق است بهر رهنمون
Her peygamber dünyaya tek gelmiştir. Tektir ama içinde yüzlerce âlem gizli.2505
هر پیمبر فرد آمد در جهان ** فرد بود و صد جهانش در نهان
Âlem-i Kübra, kudretle sihir yaptı da cirmini, küçücük bir suret içinde gizledi.
عالم کبری به قدرت سحر کرد ** کرد خود را در کهین نقشی نورد
Ahmaklar onu tek ve zayıf gördüler. Hiç padişahın dostu olan zayıf olur mu?
ابلهانش فرد دیدند و ضعیف ** کی ضعیف است آن که با شه شد حریف
Ahmaklar, "O, ancak bir tek kişiden ibaret!” dediler. Vay âkıbeti düşünmeyen!
ابلهان گفتند مردی بیش نیست ** وای آن کاو عاقبت اندیش نیست
His gözünün Salih Peygamber’i ve devesini hakîr görmesi… Ulu Tanrı, bir orduyu helâk etmek isterse, düşmanları, galip olsalar bile onlara hor ve pek az gösterir “ Ve yukallilüküm fî a’yünihim liyakdiyallahu ermen kâne mef’ûlâ “
حقیر و بیخصم دیدن دیدههای حس صالح و ناقهی صالح را، چون خواهد که حق لشکری را هلاک کند در نظر ایشان حقیر نماید خصمان را و اندک اگر چه غالب باشد آن خصم و يقللکم فی أعينهم ليقضي الله أمرا کان مفعولا
Salih’in devesi görünüşte deveydi, o zâlim kavim, bilgisizlik yüzünden deveyi kestiler.
ناقهی صالح به صورت بد شتر ** پی بریدندش ز جهل آن قوم مر
Su için deveye düşman olduklarından kendileri, mezara su ve ekmek oldular. ( helâk olup mezarı doyurdular).2510
از برای آب چون خصمش شدند ** نان کور و آب کور ایشان بدند
Tanrı devesi, ırmaktan buluttan su içmekteydi. Onlar, Hakk’ın suyunu Hak’tan esirgediler.
ناقة الله آب خورد از جوی و میغ ** آب حق را داشتند از حق دریغ
Salih’in devesi, salih kişilerin cisimleri gibidir; onlar kötülerin helâki için tuzaktır.
ناقهی صالح چو جسم صالحان ** شد کمینی در هلاک طالحان
Neticede” Tanrı devesinden ve içeceğinden çekinin” hükmü, o ümmeti ne dertlere uğrattı, onları nasıl helâk etti!
تا بر آن امت ز حکم مرگ و درد ** ناقة الله و سقیاها چه کرد
Tanrı kahrının şahnesi, bir devenin kanına diyet olarak onlardan bütün bir şehri diledi.