Eğer onun işaretlerine burun büküyorsan kendini erkek mi sanıyorsun? Dikkat edersen anlarsın ki kadınsın!
ور اشارتهاش را بینی زنی ** مرد پنداری و چون بینی زنی
Sendeki bu kadarcık akıl da zayi olur, aklı uçan başsa kuyruk kesilir!945
این قدر عقلی که داری گم شود ** سر که عقل از وی بپرد دم شود
Zira şükretmemek uğursuz ve ayıp bir şeydir; o hal, şükretmeyeni, tâ ateşin dibine kadar çeker götürür.
ز آن که بیشکری بود شوم و شنار ** میبرد بیشکر را در قعر نار
Tevekkül ediyorsan çalışmak hususunda tevekkül et; kazan da sonra Tanrı’ya dayan!”
گر توکل میکنی در کار کن ** کشت کن پس تکیه بر جبار کن
Av hayvanlarının tekrar tevekkülü çalışmaya tercih eylemeleri
باز ترجیح نهادن نخجیران توکل را بر جهد
Hepsi ona bağırarak dediler ki: “Sebep tohumlarını eken o harisler…”
جمله با وی بانگها برداشتند ** کان حریصان که سببها کاشتند
Kadın, erkek nice yüz binlerce kişi, neden oldu da zamane menfaatlerinden mahrum kaldılar?
صد هزار اندر هزار از مرد و زن ** پس چرا محروم ماندند از زمن
Dünyanın başlangıcından beri yüz binlerce kavim, ejderha gibi ağız açmışlar;950
صد هزاران قرن ز آغاز جهان ** همچو اژدرها گشاده صد دهان
O bilgili, idrakli kavimler hileler düzmüşler, tedbirlerde bulunmuşlardır. Öyle tedbirler ki o tedbirlerle dağ bile tâ dibinden kopar, yerinden ayrılırdı.
مکرها کردند آن دانا گروه ** که ز بن بر کنده شد ز آن مکر کوه
Tanrı, onların hile ve tedbirlerini “O tedbirler yüzünden dağların tepeleri bile oynar, yıkılır, dümdüz olurdu” diye övdü.
کرد وصف مکرهاشان ذو الجلال ** لتزول منه اقلال الجبال
(Bunca tedbirlerine rağmen) o avlanmalarından, o çalışmalarından ezelde verilen kısmetten başka bir şey yüz göstermedi…
جز که آن قسمت که رفت اندر ازل ** روی ننمود از شکار و از عمل
Hepsi tedbirlerden de âciz kaldılar, çalışmadan da; ortada Tanrı’nın işi ve hükümleri kaldı.
جمله افتادند از تدبیر و کار ** ماند کار و حکمهای کردگار
Adı, sanı belli kişi! Kazanmayı bir addan başka bir şey bilme; ey kurnaz ve hilekâr adam! Çalışmayı bir vehimden başka bir şey sanma.”955
کسب جز نامی مدان ای نامدار ** جهد جز وهمی مپندار ای عیار
Azrail’in birisine bakması, onun da Süleyman Aleyhisselâm’ın sarayına kaçması, tevekkülün çalışmadan üstün olduğu ve çalışmadaki faydaların azlığı
نگریستن عزراییل بر مردی و گریختن آن مرد در سرای سلیمان و تقریر ترجیح توکل بر جهد و قلت فایدهی جهد
Sâf bir adam, bir kuşluk çağında koşa koşa Süleyman’ın adalet sarayına erişti.
زاد مردی چاشتگاهی در رسید ** در سرا عدل سلیمان در دوید
Yüzü gamdan sararmış, dudakları morarmıştı. Süleyman, ona “Efendi ne oldu?” dedi.
رویش از غم زرد و هر دو لب کبود ** پس سلیمان گفت ای خواجه چه بود
O “Azrail, bana öyle bir hışımla, öyle bir kinle baktı ki…” dedi
گفت عزراییل در من این چنین ** یک نظر انداخت پر از خشم و کین
Süleyman “Peki, şimdi ne diliyorsan dile bakalım” dedi. O dedi ki: “Ey canları koruyan! Rüzgâra emret;
گفت هین اکنون چه میخواهی بخواه ** گفت فرما باد را ای جان پناه
Beni tâ Hindistan’a götürsün; belki kulunuz oraya gidince canını kurtarır.”960
تا مرا ز ینجا به هندستان برد ** بو که بنده کان طرف شد جان برد
İşte halk fakirlikten böyle korkar. Onun için insanlar hırs, emele lokma olurlar.
نک ز درویشی گریزانند خلق ** لقمهی حرص و امل ز آنند خلق
Fakirlikten korkmak, tıpkı o adamın ölümden korkmasına benzer. Hırsı, çalışmayı da sen Hindistan farz et!
ترس درویشی مثال آن هراس ** حرص و کوشش را تو هندستان شناس
Süleyman rüzgâra emretti; rüzgâr da onu derhal Hindistan’da bir adaya götürdü.
باد را فرمود تا او را شتاب ** برد سوی قعر هندستان بر آب
Ertesi gün Süleyman, divan vakti halkla buluşunca Azrail’e dedi ki:
روز دیگر وقت دیوان و لقا ** پس سلیمان گفت عزراییل را
Acaba bu işi, o adamı hanümanından avare etmek için mi yaptın?965
کان مسلمان را بخشم از چه چنان ** بنگریدی تا شد آواره ز خان
Ben ona hışımla ne vakit baktım? Onu yol uğrağında görünce şaşırdım.
گفت من از خشم کی کردم نظر ** از تعجب دیدمش در رهگذر
Çünkü Hak bana “Haydi bugün var, onun canını Hindistan’da al” buyurdu.
که مرا فرمود حق که امروز هان ** جان او را تو به هندستان ستان
Taaccüple “Yüz tane kanadı olsa Hindistan’a gitmesi yine uzak” dedim.”
از عجب گفتم گر او را صد پر است ** او به هندستان شدن دور اندر است