- Ey vuslatı, her sualin cevabı! Senin yüzünden müşkül, konuşmaksızın, dedikodusuz hallolur gider.
- ای لقای تو جواب هر سؤال ** مشکل از تو حل شود بی‌‌قیل و قال
- Sen, gönlümüzde, onların tercümanısın, her ayağı çamura batanın elinitutan sensin.
- ترجمانی هر چه ما را در دل است ** دست گیری هر که پایش در گل است
- Ey seçilmiş, ey Tanrı’dan razı olmuş ve Tanrı rızasını kazanmış kişi, merhaba! Sen kaybolursan hemen kaza gelir, feza daralır.
- مرحبا یا مجتبی یا مرتضی ** إن تغب جاء القضاء ضاق الفضا
- Sen, kavmin ulususun, sana müştak olmayan, seni arzulamayan bayağılaşmıştır. Bundan vazgeçmezse...” 100
- أنت مولی القوم من لا یشتهی ** قد ردی کلا لئن لم ینته
- Padişahın hastayı görmek üzere hekimi götürmesi
- بردن پادشاه آن طبیب را بر سر بیمار تا حال او را ببیند
- O ağırlama, o hal hatır sorma meclisi geçince o zatın elini tutup hareme götürdü.
- چون گذشت آن مجلس و خوان کرم ** دست او بگرفت و برد اندر حرم
- Padişah, hastayı ve hastalığını anlatıp sonra onu hastanın yanına götürdü.
- قصه‌‌ی رنجور و رنجوری بخواند ** بعد از آن در پیش رنجورش نشاند
- Hekim, hastanın yüzünü görüp, nabzını sayıp, idrarını muayene etti. Hastalığının ârazını ve sebeplerini de dinledi.
- رنگ رو و نبض و قاروره بدید ** هم علاماتش هم اسبابش شنید
- Dedi ki: “Öbür hekimlerin çeşitli tedavileri, tamir değil; büsbütün harap etmişler.
- گفت هر دارو که ایشان کرده‌‌اند ** آن عمارت نیست ویران کرده‌‌اند
- Onlar, iç ahvalinden haberdar değildirler. Körlüklerinden hepsinin aklı dışarıda.” 105
- بی‌‌خبر بودند از حال درون ** أستعیذ الله مما یفترون
- Hekim, hastalığı gördü, gizli şey ona açıldı. Fakat onu gizledi ve sultana söylemedi.
- دید رنج و کشف شد بر وی نهفت ** لیک پنهان کرد و با سلطان نگفت
- Hastalığı safra ve sevdadan değildi. Her odunun kokusu, dumanından meydana çıkar.
- رنجش از صفرا و از سودا نبود ** بوی هر هیزم پدید آید ز دود
- İnlemesinden gördü ki, o gönül hastasıdır. Vücudu afiyettedir ama o, gönle tutulmuştur.
- دید از زاریش کو زار دل است ** تن خوش است و او گرفتار دل است
- Âşıklık gönül iniltisinden belli olur, hiçbir hastalık gönül hastalığı gibi değildir.
- عاشقی پیداست از زاری دل ** نیست بیماری چو بیماری دل
- Âşığın hastalığı bütün hastalıklardan ayrıdır. Aşk, Tanrı sırlarının usturlâbıdır. 110
- علت عاشق ز علتها جداست ** عشق اصطرلاب اسرار خداست
- Âşıklık, ister o cihetten olsun, ister bu cihetten... Akıbet bizim için o tarafa kılavuzdur.
- عاشقی گر زین سر و گر ز ان سر است ** عاقبت ما را بدان سر رهبر است
- Aşkı şerh etmek ve anlatmak için ne söylersem söyleyeyim... Asıl aşka gelince o sözlerden mahcup olurum.
- هر چه گویم عشق را شرح و بیان ** چون به عشق آیم خجل گردم از آن
- Dilin tefsiri gerçi pek aydınlatıcıdır, fakat dile düşmeyen aşk daha aydındır.
- گر چه تفسیر زبان روشن‌‌گر است ** لیک عشق بی‌‌زبان روشن‌‌تر است
- Çünkü kalem, yazmada koşup durmaktadır, ama aşk bahsine gelince; çatlar, âciz kalır.
- چون قلم اندر نوشتن می‌‌شتافت ** چون به عشق آمد قلم بر خود شکافت
- Aşkın şerhinde akıl, çamura saplanmış eşek gibi yattı kaldı. Aşkı, âşıklığı yine aşk şerh etti. 115
- عقل در شرحش چو خر در گل بخفت ** شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت
- Güneşin vücuduna delil, yine güneştir. Sana delil lâzımsa güneşten yüz çevirme.
- آفتاب آمد دلیل آفتاب ** گر دلیلت باید از وی رو متاب
- Gerçi gölgede güneşin varlığından bir nişan verir, fakat asıl güneş her an can nuru bahşeyler.
- از وی ار سایه نشانی می‌‌دهد ** شمس هر دم نور جانی می‌‌دهد
- Gölge sana gece misali gibi uyku getirir. Ama güneş doğuverince ay yarılır (nuru görünmez olur).
- سایه خواب آرد ترا همچون سمر ** چون بر آید شمس انشق القمر
- Zaten cihanda güneş gibi misli bulunmaz bir şey yoktur. Baki olan can güneşi öyle bir güneştir ki, asla gurub etmez.
- خود غریبی در جهان چون شمس نیست ** شمس جان باقیی کش امس نیست
- Güneş, gerçi tektir, fakat onun mislini tasvir etmek mümkündür. 120
- شمس در خارج اگر چه هست فرد ** می‌‌توان هم مثل او تصویر کرد
- Ama kendisinden esîr var olan güneş, öyle bir güneştir ki, ona zihinde de, dışarda da benzer olamaz.
- شمس جان کاو خارج آمد از اثیر ** نبودش در ذهن و در خارج نظیر