“Karnında bir padişah var. Ülülazm ve her şeyi bilen bir peygamberdir. Ben bunu yakinen gördüm.
که یقین دیدم درون تو شهی است ** کاو اولو العزم و رسول آگهی است
Sana rastlayınca karnımda ki çocuğum hemen secdeye vardı.
چون برابر اوفتادم با تو من ** کرد سجده حمل من اندر زمن
Karnımdaki çocuk, karnındaki çocuğa secde etti. Secdesinden bedenime titreme düştü”3605
این جنین مر آن جنین را سجده کرد ** کز سجودش در تنم افتاد درد
Meryem de “Ben de karnımdaki çocuğun secde ettiğini hissettim” dedi.
گفت مریم من درون خویش هم ** سجدهای دیدم از این طفل شکم
Buna karşı şüphe
اشکال آوردن بر این قصه
Ahmaklar derler ki: “Bırak şu masalı. Yalan, yanlış.
ابلهان گویند کاین افسانه را ** خط بکش زیرا دروغ است و خطا
Meryem, doğuracağı zaman yabancıdan da uzaktı, akrabadan da.
ز انکه مریم وقت وضع حمل خویش ** بود از بیگانه دور و هم ز خویش
O güzel hatun şehirden dışarı çıktı. Doğurmadıkça şehre girmedi.
از برون شهر آن شیرین فسون ** تا نشد فارغ نیامد خود درون
Doğurunca yavrusunu kucağına alıp, bağrına basıp soyunun, sopunun yanına geldi.3610
چون بزادش آن گهانش بر کنار ** بر گرفت و برد تا پیش تبار
Yahya’nın anası, onu nerede gördü de bu hikâyeyi anlattı, bu sözü söyledi?”
مادر یحیی کجا دیدش که تا ** گوید او را این سخن در ماجرا
Bu şüpheye verilen cevap
جواب اشکال
Bunu ilhama mazhar olan, afakta, gayp âleminde bulunan şeyleri yanındaymış gibi bilen kişi anlar.
این بداند کان که اهل خاطر است ** غایب آفاق او را حاضر است
Yahya’nın anası, uzakta olmakla beraber Meryem’in yanında bulunabilir.
پیش مریم حاضر آید در نظر ** مادر یحیی که دور است از بصر
Vücut, göz göz olunca gözler kapalı olduğu halde de sevgilinin yüzü görülebilir.
دیدهها بسته ببیند دوست را ** چون مشبک کرده باشد پوست را
Mamafih baş gözüyle de göremediğini, can gözüyle de göremediğini farz et, ne çıkar? Ey düşkün, sen kısadan hisse almaya bak!3615
ور ندیدش نه از برون نز اندرون ** از حکایت گیر معنی ای زبون
Kıssaları duyup “Nakış” kelimesine “Ş” harfinin eklendiği gibi o kıssaların suretine bağlanan, dış yüzüne kapılan kişiye benzeme.
نه چنان کافسانهها بشنیده بود ** همچو شین بر نقش آن چسبیده بود
Dilsiz Dimne, Kelile’ye nasıl söz söyler? Söz söylemekten aciz Dinme, Kelile’ye meramını nasıl anlatırdı?
تا همیگفت آن کلیله بیزبان ** چون سخن نوشد ز دمنه بیبیان
Tutalım, bunlar, birbirlerinin sözlerini anladılar, söz söylemeden meramlarını ifade eden bu hayvanların ne demek istediklerini insan nasıl anlayabilir?
ور بدانستند لحن همدگر ** فهم آن چون کرد بینطقی بشر
Dimne, aslanla öküz arasında nasıl bir elçi oldu, ikisini de nasıl kandırdı?
در میان شیر و گاو آن دمنه چون ** شد رسول و خواند بر هر دو فسون
O akıllı öküz nasıl aslana vezir oldu. Fil ayın aksinden nasıl korktu?3620
چون وزیر شیر شد گاو نبیل ** چون ز عکس ماه ترسان گشت پیل
Bu Dimne ve Kelile hikâyesinin hepsi yalan. Yoksa karganın leylekle ne alışverişi olur,nasıl leylekle savaşır?” deme.
این کلیله و دمنه جمله افتری است ** ور نه کی با زاغ لکلک را مری است
Kardeş, kıssa bir ölçeğe benzer, mana içindeki taneye.
ای برادر قصه چون پیمانهای است ** معنی اندر وی مثال دانهای است
Akıllı kişi taneyi alır, ölçek var mı, yok mu? Ona bakmaz.
دانهی معنی بگیرد مرد عقل ** ننگرد پیمانه را گر گشت نقل
Aralarında sözden eser yok, fakat bülbülle gülün macerasına dinle!
ماجرای بلبل و گل گوش دار ** گر چه گفتی نیست آن جا آشکار
Hâl diliyle söz söyleyiş ve anlaşılması
سخن گفتن به زبان حال و فهم کردن آن
Mumla pervanenin başından geçenleri duy, bunların manasına vâkıf ol güzelim.3625
ماجرای شمع با پروانه نیز ** بشنو و معنی گزین کن ای عزیز
Aralarında bir söz yok ama sözün sırrı, manası var ya. Agâh ol, yücelere uç, baykuş gibi aşağılarda uçma.
گر چه گفتی نیست سر گفت هست ** هین ببالا پر مپر چون جغد پست
Birisi “Burası satrançta ruh hanesi” demiş. Bu sözü duyan “O, evi nereden elde etmiş?”
گفت در شطرنج کاین خانهی رخ است ** گفت خانه از کجاش آمد بدست