- “Hoca hiç hastalanmıyor ki birkaç günceğiz olsun mektebe gelmesin de rahat kalalım;
- چون نمی‌آید ورا رنجوریی ** که بگیرد چند روز او دوریی
- Bu hapisten, bu darlıktan, bu çalışıp çabalamadan kurtulalım. Mermer kaya gibi yerinde durup duruyor” dediler. 1525
- تا رهیم از حبس و تنگی و ز کار ** هست او چون سنگ خارا بر قرار
- İçlerinden birisi, en zekileriydi. Bir tedbir düşündü. “Hocam, nasılsın, neden böyle benzin sararmış?
- آن یکی زیرکتر این تدبیر کرد ** که بگوید اوستا چونی تو زرد
- Hayrola, rengin kaçmış senin… Bu ya hava çarpmasından, ya sıtmadan derim.
- خیر باشد رنگ تو بر جای نیست ** این اثر یا از هوا یا از تبیست
- Hoca, elbette bu sözden biraz olsun vehme düşer. Sen de bu çeşit sözlerle bana yardım edersin kardeşim.
- اندکی اندر خیال افتد ازین ** تو برادر هم مدد کن این‌چنین
- Mektebin kapısından içeri girer girmez, “ Hayır ola hocam, bu halin ne” dedi.
- چون درآیی از در مکتب بگو ** خیر باشد اوستا احوال تو
- Vehmi biraz daha artar, akıllı adam bile vehimle delirir gider. 1530
- آن خیالش اندکی افزون شود ** کز خیالی عاقلی مجنون شود
- Üçüncü, dördüncü, beşinci olarak gelenler de bizden sonra bu çeşit sözler söyler, açıklanırlar.
- آن سوم و آن چارم و پنجم چنین ** در پی ما غم نمایند و حنین
- Otuz çocuk da hep bu sözü söylerse adamı iyice vehim kaplar, iş olur biter” dedi.
- تا چو سی کودک تواتر این خبر ** متفق گویند یابد مستقر
- Çocukların hepsi de “Aferin zeki çocuk, bahtın daima yaver olsun, Allah sana yardım etsin” dediler.
- هر یکی گفتش که شاباش ای ذکی ** باد بختت بر عنایت متکی
- Birleşip hiç birisinin bu kavilden, bu karardan dönmeyeceklerine ait kuvvetlice ahdettiler.
- متفق گشتند در عهد وثیق ** که نگرداند سخن را یک رفیق
- Sonra o zeki çocuk, içlerinden kimsenin bunu söylememesi için hepsine yemin ettirdi. 1535
- بعد از آن سوگند داد او جمله را ** تا که غمازی نگوید ماجرا
- O çocuğun bu tedbiri, hepsinin tedbirinden üstün olmuştu, onun aklı, bütün çocukların aklından ileriydi.
- رای آن کودک بچربید از همه ** عقل او در پیش می‌رفت از رمه
- Güzellerin bazıları, nasıl bazılarından üstün, bir kısmı da öbürlerinden aşağıysa insanların akılları da fazla yahut eksiktir.
- آن تفاوت هست در عقل بشر ** که میان شاهدان اندر صور
- Ahmed, “Erlerin güzelliği, dillerinin altında gizlidir” mealinde bir söz söyledi.
- زین قبل فرمود احمد در مقال ** در زبان پنهان بود حسن رجال
- İnsanların akılları, yaratılışta farklıdır, fakat Mutezile’ye göre müsavidir, artıklık, eksiklik, bilgi tahsilinden ileri gelir
- عقول خلق متفاوتست در اصل فطرت و نزد معتزله متساویست تفاوت عقول از تحصیل علم است
- Akıllardaki aykırılık, yaratılıştadır. Bu hususta Sünnilerin sözünü dilemek, onların hükmünü kabul etmek gerek.
- اختلاف عقلها در اصل بود ** بر وفاق سنیان باید شنود
- Bu hüküm itizal ehlinin sözlerine aykırıdır. Onlar, “Akıllar yaratılışta aynı derecededir, 1540
- بر خلاف قول اهل اعتزال ** که عقول از اصل دارند اعتدال
- Tecrübe ve öğreniş, aklı çoğaltır, azaltır, bu suretle bir adam, öbüründen daha bilgili olur” derler.
- تجربه و تعلیم بیش و کم کند ** تا یکی را از یکی اعلم کند
- Bu söz bâtıldır. O zeki çocuk, herhangi ir meslekte tecrübe sahibi değildi ya.
- باطلست این زانک رای کودکی ** که ندارد تجربه در مسلکی
- Fakat o küçük çocuk, öyle bir tedbirde bulundu ki yüzlerce tecrübe sahibi ihtiyar, o tedbirinin kokusunu bile alamadı.
- بر دمید اندیشه‌ای زان طفل خرد ** پیر با صد تجربه بویی نبرد
- Zaten yaradılışta olan üstünlük, çalışıp çabalama, düşünüp taşınma ile elde edilen üstünlükten elbette iyidir.
- خود فزون آن به که آن از فطرتست ** تا ز افزونی که جهد و فکرتست
- Sen söyle, Allah vergisi mi daha iyi, yoksa topal eşeğin rahvan atı taklidi mi? 1545
- تو بگو داده‌ی خدا بهتر بود ** یاکه لنگی راهوارانه رود
- Çocukların hocayı vehme düşürmeleri
- در وهم افکندن کودکان اوستاد را
- Ertesi gün oldu. Çocuklar, bu düşünceyle mektebe geldiler.
- روز گشت و آمدند آن کودکان ** بر همین فکرت ز خانه تا دکان
- Hepsi de dışarıda bu fikri ortaya atan zeki çocuğu bekliyorlardı.
- جمله استادند بیرون منتظر ** تا درآید اول آن یار مصر
- Çünkü bu tedbirin kaynağı oydu. Baş, daima ayağın reisidir… Ayağı çekip götüren baştır.
- زانک منبع او بدست این رای را ** سر امام آید همیشه پای را