Böylece cihandaki her şehvet, ister mal olsun, ister mevki, ister ekmek…
همچنین هر شهوتی اندر جهان ** خواه مال و خواه جاه و خواه نان
Bunların her biri seni sarhoş eder. Bunları bulmazsan başın ağrımaya başlar, sersemleşirsin.
هر یکی زینها ترا مستی کند ** چون نیابی آن خمارت می‌زند
Bu gam sersemliği, bulamadığın şeyin seni sarhoş ettiğine delâlet eder.
این خمار غم دلیل آن شدست ** که بدان مفقود مستی‌ات بدست
Bunların ihtiyaçtan fazlasına meyletme de, sana galebe etmesin, sana bey olmasın!2260
جز به اندازه‌ی ضرورت زین مگیر ** تا نگردد غالب و بر تو امیر
Sen, ben de gönül sahibiyim, başkasına ihtiyacım yok, Allah’a ulaştım diye baş çekersin ama,
سر کشیدی تو که من صاحب‌دلم ** حاجت غیری ندارم واصلم
Bu halin, toprakla bulanık olan suyun, ben de suyum, neden başkasından yardım isteyecekmişim ki diye serkeşlik etmesine benzer.
آنچنانک آب در گل سر کشد ** که منم آب و چرا جویم مدد
Bu bulaşık şeyi gönül sandın da gönlünü gönül sahiplerinden çektin.
دل تو این آلوده را پنداشتی ** لاجرم دل ز اهل دل برداشتی
Süt, bal sevdasına düşen bu gönlün, gönül olmasını reva görür müsün, sen böyle.
خود روا داری که آن دل باشد این ** کو بود در عشق شیر و انگبین
Sütün, balın güzelliği, gönlün onlara aksiyle hâsıl olur. Her güzele güzellik gönülden gelir.2265
لطف شیر و انگبین عکس دلست ** هر خوشی را آن خوش از دل حاصلست
Şu halde gönül cevherdir, âlem araz. Gönlün gölgesi, nasıl olur da gönle maksat olur?
پس بود دل جوهر و عالم عرض ** سایه‌ی دل چون بود دل را غرض
Mala, mevkiye âşık olan gönül, ya bu toprağa zebundur, ya kara suya!
آن دلی کو عاشق مالست و جاه ** یا زبون این گل و آب سیاه
Yahut da karanlıklarda hayallere kapılmıştır, dedikodu için o hayallere tapıp durmaktadır!
یا خیالاتی که در ظلمات او ** می‌پرستدشان برای گفت و گو
O nur denizinden başkası gönül olamaz. Gönül, hem Allah’ın nazargâhı olsun, hem kör… İmkân var mı buna?
دل نباشد غیر آن دریای نور ** دل نظرگاه خدا وانگاه کور
Yüz binlerce halkta, yüz binlerce ileri gelenlerde bulunan gönül değildir. Gönül, bir tek kişide olur. O tek kişi hangisidir, hangisi?2270
نه دل اندر صد هزاران خاص و عام ** در یکی باشد کدامست آن کدام
Sen, o kırık dökük, parça buçuk gönül kırpıntılarını bırak, asıl gönül ara da o kırık dökük gönül de onun sayesinde dağ kesilsin.
ریزه‌ی دل را بهل دل را بجو ** تا شود آن ریزه چون کوهی ازو
Gönül, bu vücut ülkesini kaplamıştır, cömertliğinden altınlar saçıp durmaktadır.
دل محیطست اندرین خطه‌ی وجود ** زر همی‌افشاند از احسان و جود
Âlemdekilere Allah selâmından selâmlar saçmaktadır.
از سلام حق سلامیها نثار ** می‌کند بر اهل عالم اختیار
Kimin eteği sağlamsa, kimin eteği hazırsa o gönül saçısına nail olur.
هر که را دامن درستست و معد ** آن نثار دل بر آنکس می‌رسد
Senin eteğin de o niyazdır, o huzurdur. Kendine gel de kötülük taşlarını eteğine koyma.2275
دامن تو آن نیازست و حضور ** هین منه در دامن آن سنگ فجور
Koyma da o taşlar eteğini yırtmasın. Eteğin yırtılmasın sana asıl parayı uydurma paradan fark edesin.
تا ندرد دامنت زان سنگها ** تا بدانی نقد را از رنگها
Sen, eteğini cihandaki taşlarla, çocuklar gibi altın ve gümüş farz edilen taşlarla doldurdun.
سنگ پر کردی تو دامن از جهان ** هم ز سنگ سیم و زر چون کودکان
Fakat hayali altın ve gümüş, hakiki altın ve gümüşe benzemez. Onlar, senin doğruluk eteğini yırttı, derdini artırdı.
از خیال سیم و زر چون زر نبود ** دامن صدقت درید و غم فزود
Akıl, el atıp da eteklerini tutmadıkça çocuklar, taşın taş olduğunu nasıl görürler?
کی نماید کودکان را سنگ سنگ ** تا نگیرد عقل دامنشان به چنگ
İnsan akılla bir olur; saçı sakalı ağarmakla değil. O talihe, o devlete ümit kılı sığmaz, o devlet ümit ile rica ile bulunmaz!2280
پیر عقل آمد نه آن موی سپید ** مو نمی‌گنجد درین بخت و امید
O cemaatin, Dekukî’nin dua ve şefaatini hoş görmeyip uçması, gayp perdesi altında gizlenmesi Dekukî’ini, havaya mı çıktılar, yere mi geçtiler diye şaşırıp kalması
انکار کردن آن جماعت بر دعا و شفاعت دقوقی و پریدن ایشان و ناپیدا شدن در پرده‌ی غیب و حیران شدن دقوقی کی در هوا رفتند یا در زمین
O gemi kurtuldu, murat hâsıl oldu, o cemaatin namazı da tamamlandı.
چون رهید آن کشتی و آمد بکام ** شد نماز آن جماعت هم تمام