Öldürülmüş adama kesilmiş öküzün kuyruğuyla vur da hemen dirilsin, kefeniyle kalksın. دم گاو کشته بر مقتول زن ** تا شود زنده همان دم در کفن
Kesilmiş boğazı, yerinden davransın, kanını dökenlerden kanını istesin denir. حلق‌ببریده جهد از جای خویش ** خون خود جوید ز خون‌پالای خویش
Bunlar ve bunlara benzer daha nice şeyler var… Kur’an, baştan sona sebepleri, illetleri nefyeder vesselâm. 2525 همچنین ز آغاز قرآن تا تمام ** رفض اسبابست و علت والسلام
Fakat bunları anlamak, işi uzatıp duran aklın harcı değildir. Kulluk et de bunlar sana keşfolsun! کشف این نه از عقل کارافزا شود ** بندگی کن تا ترا پیداشود
Felsefeye sarılan kişinin aklı, akılla anlaşılabilen şeylere bağlanmış kalmıştır. Fakat temiz ve pak kişi, aklın aklının (Akl-ı Küll’ün) tek binicisi oldu. بند معقولات آمد فلسفی ** شهسوار عقل عقل آمد صفی
Aklının aklı içtir, senin aklınsa kabuk. Hayvan midesi daima kabuk arar. عقل عقلت مغز و عقل تست پوست ** معده‌ی حیوان همیشه پوست‌جوست
İç arayan, kabuğu sevmez, ondan usanır, bıkar. İç temiz kişilere helâldir, temiz kişilere. مغزجوی از پوست دارد صد ملال ** مغز نغزان را حلال آمد حلال
Kabuktan ibaret olan akıl, bir işi yüzlerce delille ancak anlayabilir. Fakat Akl-ı Kül, doğru olduğunu bilmediği yola adımını atar mı hiç? 2530 چونک قشر عقل صد برهان دهد ** عقل کل کی گام بی ایقان نهد
Akıl, defterleri baştanbaşa karalar durur. Aklın aklıysa bütün âlemi ayla, doldurur, nurlandırır. عقل دفترها کند یکسر سیاه ** عقل عقل آفاق دارد پر ز ماه
O, karadan da kurtulmuştur, aktan da. Onun ayının nuru, gönle de yayılmıştır, sana da. از سیاهی و سپیدی فارغست ** نور ماهش بر دل و جان بازغست
Cüz’i akıl bu karayla akı, yine kadirden, bir yıldız gibi parlayıp âlemi aydınlatan Kadir gecesinden elde etmiştir. این سیاه و این سپید ار قدر یافت ** زان شب قدرست کاختروار تافت
Keseyle dağarcığın değeri altındadır. İçinde altın olmayan keseyle dağarcığın ne kıymeti var? قیمت همیان و کیسه از زرست ** بی ز زر همیان و کیسه ابترست
Nitekim tenin değeri de canla, fakat canın değeri de cananın ışığıyladır. 2535 همچنانک قدر تن از جان بود ** قدر جان از پرتو جانان بود
Can, ışıksız diri olsaydı hiç kâfirlere “Ölü” denir miydi? گر بدی جان زنده بی پرتو کنون ** هیچ گفتی کافران را میتون
Kendine gel, söyle, söyle ki söyleme kabiliyeti bizden sonraki zamanlarda aksın diye ırmak yolunu kazmakta. هین بگو که ناطقه جو می‌کند ** تا به قرنی بعد ما آبی رسد
Her devirde söz söyleyen bulunur; bulunur ama geçmişlerin sözleri daha faydalıdır. گرچه هر قرنی سخن‌آری بود ** لیک گفت سالفان یاری بود
Ey şükreden kişi, Tevrat, İncil ve Zebur, Kur’an’ın doğruluğuna şahadet etmedi mi? نه که هم توریت و انجیل و زبور ** شد گواه صدق قرآن ای شکور
Zahmetsiz ve sayıya gelmez bir rızık ara da Cebrail sana cennetten elma getirsin. 2540 روزی بی‌رنج جو و بی‌حساب ** کز بهشتت آورد جبریل سیب
Hatta bahçıvanın lâflarıyla başın ağrımadan ekmek zahmetine düşmeden cennetin sahibinden rızıklanasın. بلک رزقی از خداوند بهشت ** بی‌صداع باغبان بی رنج کشت
Çünkü ekmekteki fayda ve lezzet, Allah ihsanıdır. Dilerse sana o faydalı kabuğu, yani ekmeği vasıta etmeksizin de verir. زانک نفع نان در آن نان داد اوست ** بدهدت آن نفع بی توسیط پوست
Ekmeğin sureti, ekmekteki faydaya, zevk ve lezzete bir sofradır. Fakat sofrasız ekmek yemek, velinin harcıdır. ذوق پنهان نقش نان چون سفره‌ایست ** نان بی سفره ولی را بهره‌ایست
Can rızkını senin Davud’un olan şeyhin himmeti olmadıkça nasıl olur da çalışıp çabalamayla elde edebilirsin? رزق جانی کی بری با سعی و جست ** جز به عدل شیخ کو داود تست
Nefis şeyhle adım attığını, ona uyduğunu görürse zorla sana râm olur. 2545 نفس چون با شیخ بیند کام تو ** از بن دندان شود او رام تو
Öküz sahibi de Davud’un sözünü anlayınca râm oldu. صاحب آن گاو رام آنگاه شد ** کز دم داود او آگاه شد
Şeyh sana dost oldu mu avda aklın, köpek nefse galip olur. عقل گاهی غالب آید در شکار ** برسگ نفست که باشد شیخ یار