ذکر یوسف ذکر زلف پر خمش ** ذکر یعقوب و زلیخا و غمش
Hep bunlar değil mi? Bunları herkes anlar, bilir. Nerede bir söz ki akıl, onu idrak edemesin de hayretlere düşsün” dediler.
ظاهرست و هرکسی پی می‌برد ** کو بیان که گم شود در وی خرد
Allah’ta dedi ki: “Eğer bu sana kolay görünüyorsa bu çeşit kolay, basit bir sure söyleyiver.
گفت اگر آسان نماید این به تو ** این چنین آسان یکی سوره بگو
Cinlerinize, insanlarınıza kudret ve sanat sahibi olanlarınıza söyleyin de ehemmiyetsiz gördüğünüz ayetler gibi bir ayet meydana getirsinler!”
جنتان و انستان و اهل کار ** گو یکی آیت ازین آسان بیار
Mustafa aleyhisselâm’ın “Kur’an’ın zahiri var, bâtını var, bâtının da yedinci bâtına kadar bâtını var” hadisinin tefsiri
تفسیر این خبر مصطفی علیه السلام کی للقران ظهر و بطن و لبطنه بطن الی سبعة ابطن
Bil ki Kur’an’ın bir zahiri var… Zahirin de gizli ve pek kuvvetli bir de içyüzü var.
حرف قرآن را بدان که ظاهریست ** زیر ظاهر باطنی بس قاهریست
O bâtının bir bâtını, onun da bir üçüncü bâtını var ki onu akıllar anlayamaz, hayran kalır.4245
زیر آن باطن یکی بطن سوم ** که درو گردد خردها جمله گم
Kur’an’ın dördüncü bâtınıysa eşsiz, örneksiz Allah’tan başka kimse görmemiş, kimse bilmemiştir.
بطن چارم از نبی خود کس ندید ** جز خدای بی‌نظیر بی‌ندید
Oğul, sen Kur’an’ın dış yüzüne bakma… Şeytan da Âdem’in topraktan ibaret gördü, hakikatine eremedi!
تو ز قرآن ای پسر ظاهر مبین ** دیو آدم را نبیند جز که طین
Kur’an’ın zahiri, insana benzer… Sureti görünür, meydandadır da canı gizli!
ظاهر قرآن چو شخص آدمیست ** که نقوشش ظاهر و جانش خفیست
İnsanın amcası, dayısı bile insana o kadar yakın olduğu halde yüzyıl beraber yaşasalar halini bir kıl ucu olsun göremez, anlayamaz.
مرد را صد سال عم و خال او ** یک سر مویی نبیند حال او
Peygamberlerle velilerin –aleyhimüsselâm– dağlara, mağaralara gitmeleri, gizlenmek için olmadığı gibi halkta korkularından da değildir. Onlar, mümkün olduğu kadar halkın dünyadan alâkasının kesmek ve bu suretle insanları irşad etmek için bu işi yaparlar
بیان آنک رفتن انبیا و اولیا به کوهها و غارها جهت پنهان کردن خویش نیست و جهت خوف تشویش خلق نیست بلک جهت ارشاد خلق است و تحریض بر انقطاع از دنیا به قدر ممکن
Veliler, halkın gözünden gizlenmek için dağlara giderler derler ya…4250
آنک گویند اولیا در که بوند ** تا ز چشم مردمان پنهان شوند
Hakikatte zaten halka nazaran bunlar yüz tane dağın tepesine çıkmışlar, ayaklarını yedinci kat göğün üstüne atmışlardır.
پیش خلق ایشان فراز صد که‌اند ** گام خود بر چرخ هفتم می‌نهند
Onla, halka nazaran yüzlerce denizden yüzlerce dağdan ötedeyken neden dağlara giderler de gizlenirler?
پس چرا پنهان شود که‌جو بود ** کو ز صد دریا و که زان سو بود
Velinin dağa kaçmaya ihtiyacı yoktur ki… Gök tayı bile onun ardından koşar, ayağından yüzlerce nal sökülür, düşer de yine de izine yetişemez!
حاجتش نبود به سوی که گریخت ** کز پیش کره‌ی فلک صد نعل ریخت
Gökyüzü bile döndü dolaştı da o canın tozuna erişemedi… Bu yüzden de yaslandı, gök elbiselere büründü!
چرخ گردید و ندید او گرد جان ** تعزیت‌جامه بپوشید آسمان
Hani zahiren peri gözden gizlidir ya… İnsan, perilerden daha gizlidir.4255
گر به ظاهر آن پری پنهان بود ** آدمی پنهان‌تر از پریان بود
Akıllıya göre insan, gizli olan periye nazaran yüz kat daha gizli!
نزد عاقل زان پری که مضمرست ** آدمی صد بار خود پنهان‌ترست
Akıllıya nazaran insan bu kadar gizli olunca gayb âlemindeki seçilmiş insan nasıl olur?
آدمی نزدیک عاقل چون خفیست ** چون بود آدم که در غیب او صفیست
Velîlerle velilerin sözleri Musa’nın aşasıyla İsa’nın afsununa benzer
تشبیه صورت اولیا و صورت کلام اولیا به صورت عصای موسی و صورت افسون عیسی علیهما السلام