Ayağın yoksa yuvarlan da nihayet her azı, her çoğu gör.
ور نداری پا بجنبان خویش را ** تا ببینی هر کم و هر بیش را
Şu beytin manası: Yolcuysan, yoldaysan, sana yol açarlar. Yok olursan sana varlıkla yönelirler.
در معنی این بیت «گر راه روی راه برت بگشایند ور نیست شوی بهستیت بگرایند»
Zeliha, her taraftan kapıları kapadı ama Yusuf’ta hiçbir hareket görünmedi.1105
گر زلیخا بست درها هر طرف ** یافت یوسف هم ز جنبش منصرف
Kilit ve kapı tekrar açıldı, yol göründü. Çünkü Yusuf, Tanrısına dayanmıştı, her yana dönüp dolaşmaktaydı.
باز شد قفل و در و شد ره پدید ** چون توکل کرد یوسف برجهید
Alemde bir yarık görünmemede ama Yusuf gibi hayran bir halde her yana koşup gelmek gerek.
گر چه رخنه نیست عالم را پدید ** خیره یوسف‌وار می‌باید دوید
Ki kilit açılsın, kapı görünsün, mekansızlık size yer olsun.
تا گشاید قفل و در پیدا شود ** سوی بی‌جایی شما را جا شود
Ey sınanan kişi, aleme geldin ama geldiğin yolu hiç görmüyor musun?
آمدی اندر جهان ای ممتحن ** هیچ می‌بینی طریق آمدن
Sen bir yerden, bir yurttan geldin. Geldiğin yolu bilmiyor musun, hayır, değil mi?1110
تو ز جایی آمدی وز موطنی ** آمدن را راه دانی هیچ نی
Mademki bilmiyorsun, yol yok deme. Bu yolsuz yoldan bize gitmek görünür.
گر ندانی تا نگویی راه نیست ** زین ره بی‌راهه ما را رفتنیست
Rüyada neşeli bir halde sağa, sola gitmektesin. O meydanın yolu nerede biliyor musun?
می‌روی در خواب شادان چپ و راست ** هیچ دانی راه آن میدان کجاست
Sen gözünü kapa, kendini teslim et de kendini o eski şehirde göresin.
تو ببند آن چشم و خود تسلیم کن ** خویش را بینی در آن شهر کهن
Fakat gözünü nasıl kapatabilirsin ki yüzlerce mahmur göz, senin gözünü kapatmadan seni senden almada.
چشم چون بندی که صد چشم خمار ** بند چشم تست این سو از غرار
Sen bir müşterinin aşkı ile gözünü dört açmışsın, ulu olma, baş olma ümidine kapılmışsın. 1115
چارچشمی تو ز عشق مشتری ** بر امید مهتری و سروری
Uyusan bile rüyada o müşteriyi görmedesin. Kötü baykuş, rüyada yıkık yerden başka bir şey görebilir mi?
ور بخسپی مشتری بینی به خواب ** چغد بد کی خواب بیند جز خراب
Kıvrıla büküle her an müşteriyi aramadasın. Fakat neyin var ki satacaksın? Hiçbir şeyin yok, hiçbir şeyin.
مشتری خواهی بهر دم پیچ پیچ ** تو چه داری که فروشی هیچ هیچ
Gönlünde bir ekmek, bir kuşluk kahvaltısı olsaydı alıcılara aldırmazdın bile.
گر دلت را نان بدی یا چاشتی ** از خریداران فراغت داشتی
Peygamberlik davasına kalkışan kişiye “Ne yedin de böyle ahmaklaştın, saçma sapan söyleniyorsun?” denilince “Bir şey bulup yeseydim ne ahmaklaşırdım ne saçma sapan söylenirdim” demesi. Her iyi söze, ehlinden başkasına söylenirse saçma denir, hatta söyliyenler, o sözü söylemeye memur olsalar bile
قصه‌ی آن شخص کی دعوی پیغامبری می‌کرد گفتندش چه خورده‌ای کی گیج شده‌ای و یاوه می‌گویی گفت اگر چیزی یافتمی کی خوردمی نه گیج شدمی و نه یاوه گفتمی کی هر سخن نیک کی با غیر اهلش گویند یاوه گفته باشند اگر چه در آن یاوه گفتن مامورند
Birisi ben peygamberim bütün peygamberlerden üstünüm diyordu.
آن یکی می‌گفت من پیغامبرم ** از همه پیغامبران فاضلترم
Boynunu bağlayıp padişaha götürdüler, dediler ki: Bu, ben Tanrı elçisiyim demekte. 1120
گردنش بستند و بردندش به شاه ** کین همی گوید رسولم از اله
Halk, bu ne hiledir, bu ne saçma ve kötü şey diye karınca ve çekirge gibi başına üşüşmüş.
خلق بر وی جمع چون مور و ملخ ** که چه مکرست و چه تزویر و چه فخ
Eğer bu, yokluk aleminden elçi olarak gelmişse diyorlar, biz hep peygamberiz hep yüceyiz.
گر رسول آنست که آید از عدم ** ما همه پیغامبریم و محتشم
Biz de oradan garip olarak geldik, neden bu peygamberlik, sana mahsus olsun?
ما از آنجا آمدیم اینجا غریب ** تو چرا مخصوص باشی ای ادیب
Siz de uyuyan bir çocuk gibi yoldan, duraktan habersiz bir halde gelmediniz mi?
نه شما چون طفل خفته آمدیت ** بی‌خبر از راه وز منزل بدیت
Duraklarda uykuda ve sarhoş olarak geçtiniz. Yoldan, yukarıdan, aşağıdan bir haberiniz bile yoktu. 1125
از منازل خفته بگذشتید و مست ** بی‌خبر از راه و از بالا و پست
Bizse hoş bir halde beş duygu ve altı cihet aleminin ötesinden ta beş duygu ve altı cihet alemine kadar uyanık olarak yürüdük.
ما به بیداری روان گشتیم و خوش ** از ورای پنج و شش تا پنج و شش
Kılavuzlarımız haberdardı yol biliyorlardı. Onun için durakların aslını temelini gördük.
دیده منزلها ز اصل و از اساس ** چون قلاووز آن خبیر و ره‌شناس
Peygamberlik davasına kalkışsan hakkında padişaha, ona işkence ettir de bir daha bu çeşit söz söylemesin dediler.
شاه را گفتند اشکنجه‌ش بکن ** تا نگوید جنس او هیچ این سخن