Can, ondan geldi, o candan değil. O, bedavaca yüz binlerce can verir.
جان ازو آمد نیامد او ز جان ** صدهزاران جان دهم او رایگان
Can nedir ki kerem sahibinden esirgeyeyim? Pire de nedir ki onun yüzünden yorganı yakayım? 1680
جان کی باشد کش گزینم بر کریم ** کیک چه بود که بسوزم زو گلیم
Ben, onun hayrından başka bir hayır bilmem. Ondan başkasına sağırım, dilsiz, körüm.
من ندانم خیر الا خیر او ** صم و بکم و عمی من از غیر او
Ağlayıp inleyenlere karsı kulağım sağır. Onun elinde bir mızrak gibiyim ben.
گوش من کرست از زاری‌کنان ** که منم در کف او هم‌چون سنان
Sana zulmeden mahluk, hakikatte bir alete benzer. Arif, ona derler ki alete değil, Tanrıya bakar. Görünüşte alete baksa bile bilgisizliğinden değildir de öyle icabetmiştir. Nitekim Tanrı sırrını takdis etsin, Ebu Yezid dedi ki: Bunca yıldır halkla konuşmam, halkın sözünü duymam, işitmem. Halksa,beni kendileriyle konuşuyorum, onların sözlerini dinliyorum sanır. Çünkü onlar, söz söylediğim ulu zatı görmezler. Onlar, bence birinin sesine ses veren dağa, dağdan gelen sese benzerler. Duyan akıllı kişi, sese bakmaz. Meşhur atasözüdür: Duvar çiviye niye beni yaralıyorsun? der. Çivi de beni kakana bak diye cevap verir.
بیان آنک مخلوقی کر ترا ازو ظلمی رسد به حقیقت او هم‌چون آلتیست عارف آن بود کی بحق رجوع کند نه به آلت و اگر به آلت رجوع کند به ظاهر نه از جهل کند بلک برای مصلحتی چنانک ابایزید قدس الله سره گفت کی چندین سالست کی من با مخلوق سخن نگفته‌ام و از مخلوق سخن نشنیده‌ام ولیکن خلق چنین پندارند کی با ایشان سخن می‌گویم و ازیشان می‌شنوم زیرا ایشان مخاطب اکبر را نمی‌بینند کی ایشان چون صدااند او را نسبت به حال من التفات مستمع عاقل به صدا نباشد چنانک مثل است معروف قال الجدار للوتد لم تشقنی قال الوتد انظر الی من یدقنی
Ahmakçasına mızraktan merhamet umma, mızrağı elinde tutan padişahtan um.
احمقانه از سنان رحمت مجو ** زان شهی جو کان بود در دست او
Mızrağa, kılıca nasıl yalvarabilirsin? Onlar, o yüce kişinin elinde tutsaktır.
باسنان و تیغ لابه چون کنی ** کو اسیر آمد به دست آن سنی
O, sanatkarlıkta Azeri’dir, bense putum. Benden ne alet yaparsa o aletim ben. 1685
او به صنعت آزرست و من صنم ** آلتی کو سازدم من آن شوم
گر مرا ماری کند زهر افکنم ** ور مرا یاری کند خدمت کنم
Ben iki parmağın arasındaki kalem gibiyim. İbadet safında mütereddit değilim.1690
من چو کلکم در میان اصبعین ** نیستم در صف طاعت بین بین
Azrail toprağı söze tuttu; o sırada o köhne topraktan bir avuç kaptı.
خاک را مشغول کرد او در سخن ** یک کفی بربود از آن خاک کهن
Yeryüzünden sihirbazca bir avuç toprak aldı, halbuki toprak, sözle meşguldü, ondan haberi bile olmadı.
ساحرانه در ربود از خاکدان ** خاک مشغول سخن چون بی‌خودان
O bir avuç toprağı yeryüzünün rızası olmadan aldı, kaçmak isteyen, ayakları gerisin geriye giden çocuğu nasıl zorla mektebe götürürlerse öylece Tanrı tapısına götürdü.
برد تا حق تربت بی‌رای را ** تا به مکتب آن گریزان پای را
Tanrı dedi ki: Apaydın bilgim hakki için seni bu halkın celladı yapacağım.
گفت یزدان که به علم روشنم ** که ترا جلاد این خلقان کنم
Azrail dedi ki: Yarabbi, halk bana düşman olur. halkın ölüm çağında boğazını siktim mi herkes bana düşman kesilir. 1695
گفت یا رب دشمنم گیرند خلق ** چون فشارم خلق را در مرگ حلق
Yüce Tanrım, reva görür müsün halk benden nefret etsin, bana düşman olsun?
تو روا داری خداوند سنی ** که مرا مبغوض و دشمن‌رو کنی
Tanrı dedi ki: Ben, sıtma ve humma, kulunç, yaralanma, gibi öyle sebepler yaratırım ki,
گفت اسبابی پدید آرم عیان ** از تب و قولنج و سرسام و سنان
Onlar gözlerini senden çevirirler, o hastalıklara, o sebeplere üç kat sarılırlar, yalnız onları görürler.
که بگردانم نظرشان را ز تو ** در مرضها و سببهای سه تو
Azrail, “Yarabbi, Yüce Tanrım, öyle kullarında vardır ki onlar, sebepleri yırtarlar.
گفت یا رب بندگان هستند نیز ** که سببها را بدرند ای عزیز
Gözleri sebeplerden geçer, senin ihsanınla perdeleri asar. 1700
چشمشان باشد گذاره از سبب ** در گذشته از حجب از فضل رب
Hal göz doktorundan birlik sürmesini çekerler de illetten de kurtulurlar sebepten de.
سرمه‌ی توحید از کحال حال ** یافته رسته ز علت و اعتلال
Ne hummaya bakarlar, ne kulunca, ne basura, bu sebeplere hiç ehemmiyet vermezler.
ننگرند اندر تب و قولنج و سل ** راه ندهند این سببها را به دل
Çünkü bu illetlerin her birinin devası vardır. Deva kabul etmeyen illet kaza ve kaderdir.
زانک هر یک زین مرضها را دواست ** چون دوا نپذیرد آن فعل قضاست