Cansız şeylere kudretin var, fakat bu kudretin, onlardaki cansızlığı giderdi mi?
قدرت تو بر جمادات از نبرد ** کی جمادی را از آنها نفی کرد
Onun kudreti de tıpkı bunun gibi kulların ihtiyarlarını gidermez.
قدرتش بر اختیارات آنچنان ** نفی نکند اختیاری را از آن
İstersen onun kudret ve ihtiyarını kemaliyle söyle. Bu, cebir ve sapıklık olmaz.
خواستش می‌گوی بر وجه کمال ** که نباشد نسبت جبر و ضلال
Benim küfrüm onun dileğidir dedin ama bil ki senin de bu küfürde bir dileğin var.
چونک گفتی کفر من خواست ویست ** خواست خود را نیز هم می‌دان که هست
3100, Çünkü sen istemedikçe kâfir olmazsın. Dileksiz küfür, tenakuzdur. Hem kâfirsin, hem de küfrü istemiyorsun, böyle şey olur mu?3100
زانک بی‌خواه تو خود کفر تو نیست ** کفر بی‌خواهش تناقض گفتنیست
Âcize emir vermek hem kötü bir şeydir, hem çirkin bir şey. Âcize kızmak, gazap etmekse bundan da beterdir, hele merhamet sahibi Tanrı kızar, gazap ederse!
امر عاجز را قبیحست و ذمیم ** خشم بتر خاصه از رب رحیم
Öküz boyunduruğa gelmezse döverler. Fakat uçmıyan öküz, hiç döğülür mü, horlanır m?
گاو گر یوغی نگیرد می‌زنند ** هیچ گاوی که نپرد شد نژند
Öküz bile hizmetten kaçarsa mazur tutulmuyor peki, öküz sahibi, neden mazur sayılsın?
گاو چون معذور نبود در فضول ** صاحب گاو از چه معذورست و دول
Mademki, hasta değilsin, başını bağlama.İhtiyarın vardır, sakalına, bıyığına gülme.
چون نه‌ای رنجور سر را بر مبند ** اختیارت هست بر سبلت مخند
Çalış, Tanrı şarabını iç,bir tazelik bul da o zaman ihtiyarsız bir hale gelir, kendinden geçersin.3105
جهد کن کز جام حق یابی نوی ** بی‌خود و بی‌اختیار آنگه شوی
O zaman bütün ihtiyar, o şarabin olur. Sen de tam bir sarhoş gibi tamamiyle mazur sayılırsın.
آنگه آن می را بود کل اختیار ** تو شوی معذور مطلق مست‌وار
O zaman ne söylersen sözün, şarabin sözü olur. O zaman ne siler, süpürürsen silip süpürdüğün, şarabın silip süpürmesi olur.
هرچه گویی گفته‌ی می باشد آن ** هر چه روبی رفته‌ی می باشد آن
Tanrı kadehinden şarap içen sarhoş, hiç adaletten ve doğrudan başka bir şey yapar mı?
کی کند آن مست جز عدل و صواب ** که ز جام حق کشیدست او شراب
Firavun, imana gelen büyücülerin ellerini, ayaklarını kestireceği vakit Firavun'a yirmi kere dediler ki: Elimizin ayağımızın kesileceğinden pervamız yok.
جادوان فرعون را گفتند بیست ** مست را پروای دست و پای نیست
Bizim elimiz, ayağımız, o tek Tanrı'dır. Zahirî olsa bir gölgeden ibarettir, eksilebilir.3110
دست و پای ما می آن واحدست ** دست ظاهر سایه است و کاسدست
"Tanrı, neyi dilediyse o oldu" hadîsinin mânası. Yani dilek, onun dileğidir, onun rızasıdır. Onun rızasını arayın. Başkalarının hışmından, başkalarının reddetmesinden gönlünüz daralmasın. Hadîsteki "Kâne oldu" sözü mazidir ama Tanrı işinde geçmiş, gelecek yoktur. Çünkü "Tanrı yanında ne sabah vardır, ne akşam."
معنی ما شاء الله کان یعنی خواست خواست او و رضا رضای او جویید از خشم دیگران و رد دیگران دلتنگ مباشید آن کان اگر چه لفظ ماضیست لیکن در فعل خدا ماضی و مستقبل نباشد کی لیس عند الله صباح و لا مساء
Kulun "Tanrı, ne dilediyse o oldu" demesi, o işte tembel ol demek için değildir. gu söz, kalbini sağlam tutup çalışmaya teşviktir.
قول بنده ایش شاء الله کان ** بهر آن نبود که تنبل کن در آن
O hizmette daha fazla gayrette bulun, o işe daha fazla alış ve sarıl demektir.
بلک تحریضست بر اخلاص و جد ** که در آن خدمت فزون شو مستعد
Sana, adamım, ne dilersen dile. İşin iş, dilediğin şey, dilediğin gibi olacak deseler.
گر بگویند آنچ می‌خواهی تو راد ** کار کار تست برحسب مراد
O zaman tembellik etsen de caizdir. Çünkü ne dilersen olup bitecek.
آنگهان تنبل کنی جایز بود ** کانچ خواهی و آنچ گویی آن شود
Fakat "Tanrı, neyi dilediyse o oldu." Hüküm, mutlak ve ebedî olarak onundur derlerse,3115
چون بگویند ایش شاء الله کان ** حکم حکم اوست مطلق جاودان
Neden o işe yüzlerce adam gibi sarılmaz, kulcasına o işin etrafında dönüp dolaşmazsın?
پس چرا صد مرده اندر ورد او ** بر نگردی بندگانه گرد او
Vezir, neyi dilerse o olur. Alıp tutmada hüküm onun hükmü derlerse.
گر بگویند آنچ می‌خواهد وزیر ** خواست آن اوست اندر دار و گیر
Derhal yüz adammışsın gibi onun etrafında dönüp dolaşır, başına ihsan ve lûtuflar dökmesi için elinden geleni yapmaya mı kalkışırsın;
گرد او گردان شوی صد مرده زود ** تا بریزد بر سرت احسان و جود
Yoksa vezirden, vezirin köşkünden kaçıp gider misin? Bu son hareket, onun yardımını,lűtfunu aramak değildir ki.
یا گریزی از وزیر و قصر او ** این نباشد جست و جوی نصر او
Sen, bu sözü ters anladın da tembelleştin, anlayışına ters bir hal oldu, akim karıştı gitti.3120
بازگونه زین سخن کاهل شدی ** منعکس ادراک و خاطر آمدی