Fakat "Tatmıyan bilmez." Onun için onun aklı ve kurduğu hayaller de, ancak hayretini artırdı.4145
لیک چون من لمن یذق لم یدر بود ** عقل و تخییلات او حیرت فزود
Bu ben, nerde düşünceyle açılacak, bulunacak? O ben, yokluktan sonra açılır, bulunur.
کی شود کشف از تفکر این انا ** آن انا مکشوف شد بعد از فنا
Bu akıllar, araştırma yüzünden ittihat ve hulul uçurumuna düşer.
می‌فتد این عقلها در افتقاد ** در مغا کی حلول و اتحاد
Ey yakınlaşma yüzünden yokluğa erişmiş, yıldız gibi güneş nurlarına dalmış olan Eyaz!
ای ایاز گشته فانی ز اقتراب ** هم‌چو اختر در شعاع آفتاب
Hattâ ittihat ve hululle değil de meni gibi beden haline gelmiş olan dost!
بلک چون نطفه مبدل تو به تن ** نه از حلول و اتحادی مفتتن
Ey af etmeyi sandığına almış, kendine mal edinmiş zat, affet. Sen lûtufta en ileri gidensin. Bütün lütuf edenler, senin ardındadır.4150
عفو کن ای عفو در صندوق تو ** سابق لطفی همه مسبوق تو
Ben kim oluyorum ki af et diyeyim? Ey padişahım, ey Kün emrinin hulâsası!
من کی باشم که بگویم عفو کن ** ای تو سلطان و خلاصه‌ی امر کن
Ben kim oluyorum ki ey bütün benler, eteğine sarılmış olan padişahım, benliğimden geçmeden seninle beraber bulunayım?..
من کی باشم که بوم من با منت ** ای گرفته جمله منها دامنت
Eyaz'in şefaat etmede kendisini suçlu sayması ve bu suçtan özür dilemesi, özür dilemede de yine kendini suçlu bilmesi. Bu sınıklık, padişahın ululuğunu bilmekten ilerigelir. Peygamber, "Ben, Tanrıyı en iyi bileniniz ve Tanrı'dan en çok korkanınızım” dedi. Ulu Tanrı da "Söz budur, bundan ötesi yok; Tanrı'dan, onu bilen kulları korkar" buyurmuştur.
مجرم دانستن ایاز خود را درین شفاعت‌گری و عذر این جرم خواستن و در آن عذرگویی خود را مجرم دانستن و این شکستگی از شناخت و عظمت شاه خیزد کی انا اعلمکم بالله و اخشیکم لله و قال الله تعالی انما یخشی الله من عباده العلما
Hilimle dolu olana ben nasıl olur da acımayı öğretmeye kalkışır, bilgi sahibine nasıl olur da bilim yolunu gösterebilirim?
من کی آرم رحم خلم آلود را ** ره نمایم حلم علم‌اندود را
Beni sillelerle, tokatlarla zebun etsen bile hakkın var. Ben, yüz binlerce tokata lâyık bir kulum.
صد هزاران صفع را ارزانیم ** گر زبون صفعها گردانیم
Ben huzurunda ne söyleyeyim de sana bir şey anlatmaya kalkışayım? Yahut da ne yüzle kerem şartını sana hatırlatmaya girişeyim?4155
من چه گویم پیشت اعلامت کنم ** یا که وا یادت دهم شرط کرم
Sence bilinmeyen ne var? Alemde hatırında olmayan nedir ki?
آنچ معلوم تو نبود چیست آن ** وآنچ یادت نیست کو اندر جهان
Sen, bilgisizlikten arısın; bilgin de âlemde bulunan şeylerden herhangi birini unutmadan arıdır.
ای تو پاک از جهل و علمت پاک از آن ** که فراموشی کند بر وی نهان
Bir hiç olanı tuttun, adam ettin; onu güneş gibi nurlarla parlattın.
هیچ کس را تو کسی انگاشتی ** هم‌چو خورشیدش به نور افراشتی
Mademki beni adam ettin, yalvarırsam yalvarışımı kerem et, dinle.
چون کسم کردی اگر لابه کنم ** مستمع شو لابه‌ام را از کرم
Benim suretimden izhar ettiğin şefaati da yine sen ediyorsun demektir.4160
زانک از نقشم چو بیرون برده‌ای ** آن شفاعت هم تو خود را کرده‌ای
Çünkü bu yurt, benim malımdan, mülkümden bomboş, burada benim hiçbir şeyim yok. Evde kuru, yaş, ne varsa benim değil.
چون ز رخت من تهی گشت این وطن ** تر و خشک خانه نبود آن من