- Hal sahibi ol da söz söyle; bu suretle de benim gibi söze düşkün olma!
- خویشتن را ساز منطیقی ز حال ** تا نگردی همچو من سخرهی مقال
- Sofinin, kadıdan sorusu
- سال کردن آن صوفی قاضی را
- Sofi dedi ki: Mademki altın, bir madendendir. Neden bunda fayda var, onda zarar?
- گفت صوفی چون ز یک کانست زر ** این چرا نفعست و آن دیگر ضرر
- Hepsi bir elden geldiği halde neden bunun aklı başında, öbürü sarhoş? 1605
- چونک جمله از یکی دست آمدست ** این چرا هوشیار و آن مست آمدست
- Bu ırmaklar, hep bir denizden akıyor da neden bu tatlı, öbürü ağza zehir gibi gelmede.
- چون ز یک دریاست این جوها روان ** این چرا نوش است و آن زهر دهان
- Bütün nurlar, ebedîlik güneşindedir de doğru sabahla, yalancı aydınlık nasıl meydana geliyor?
- چون همه انوار از شمس بقاست ** صبح صادق صبح کاذب از چه خاست
- Bakanın gözüne çekilen sürme, aynı sürme. Doğru görüşle şaşı görüş nereden çıkıyor?
- چون ز یک سرمهست ناظر را کحل ** از چه آمد راستبینی و حول
- Para basılan yerin sahibi Allah iken nasıl oluyor da paraların bir kısmı iyi basılıyor, bir kısmı fena?
- چونک دار الضرب را سلطان خداست ** نقد را چون ضرب خوب و نارواست
- Allah, yola “benim yolum” dedikten sonra neden bu ahde vefa etmede, öbürü yol kesmede. 1610
- چون خدا فرمود ره را راه من ** این خفیر از چیست و آن یک راهزن
- Mademki hür kişiyle şaşkın kişi, bir karından doğmada, “Çocuk, babanın sırrıdır” sözü nasıl doğru oluyor?
- از یک اشکم چون رسد حر و سفیه ** چون یقین شد الولد سر ابیه
- Binlerce suretle görünen birliği kim görmüştür? Daimî olarak duran bir varlıktan nasıl oluyor da yüz binlerce hareket meydana geliyor?
- وحدتی که دید با چندین هزار ** صد هزاران جنبش از عین قرار
- Kadının sofiye cevabı
- جواب گفتن آن قاضی صوفی را
- Kadı dedi ki: Ey sofi, şaşırma. Bunu bir örnekle anlatacağım dinle!
- گفت قاضی صوفیا خیره مشو ** یک مثالی در بیان این شنو
- Âşıkların kararsızlığı da sevgilinin karar ve sebatından ileri gelir.
- همچنانک بیقراری عاشقان ** حاصل آمد از قرار دلستان
- O dağ gibi nazlanıp durur, âşıklar da yapraklar gibi titrerler. 1615
- او چو که در ناز ثابت آمده ** عاشقان چون برگها لرزان شده
- Onun gülüşü ağlamalar koparır, yüzünün suyu yüz sularını yerlere döker.
- خندهی او گریهها انگیخته ** آب رویش آب روها ریخته
- Bütün bu keyfiyetler, köpük gibi denizin üstünde oynar durur.
- این همه چون و چگونه چون زبد ** بر سر دریای بیچون میطپد
- Fakat denizin zatında da bir zıttı, bir ortağı benzeri yoktur, işinde de. Varlıklar, varlık libaslarını ondan giyerler.
- ضد و ندش نیست در ذات و عمل ** زان بپوشیدند هستیها حلل
- Zıt, kendisine zıt olan şeye nasıl olur da varlık verir? Onu yaratması şöyle dursun belki ondan kaçar, uzaklaşır.
- ضد ضد را بود و هستی کی دهد ** بلک ازو بگریزد و بیرون جهد
- Eş ne demektir? Misil demektir, iyinin kötünün misli. Misil kendisine misil yaratır mı hiç? 1620
- ند چه بود مثل مثل نیک و بد ** مثل مثل خویشتن را کی کند
- Ey Allahdan korkup çekinen, Allah, birbirine benzer, birbirinin misli iki varlık olsa yaratıcılıkta bu, neden öbürüne üstün olsun yani?
- چونک دو مثل آمدند ای متقی ** این چه اولیتر از آن در خالقی
- Bir bahçedeki yapraklar kadar birbirine eş ve zıt varlık olsa onlar, yine zıttı ve eşi olmayan denizin köpüklerine benzerler.
- بر شمار برگ بستان ند و ضد ** چون کفی بر بحر بیضدست و ند
- Denizin bu zıt görünüşlerini,bu sayısız tecellilerini , keyfiyetsiz olarak gör. Denizin varlığına keyfiyet nasıl sığar?
- بیچگونه بین تو برد و مات بحر ** چون چگونه گنجد اندر ذات بحر
- Onun en aşağı oyunu, canındır. Bu nelik ve nitelik cana nasıl sığar? Can nasıldır, nicedir diyebilir misin?
- کمترین لعبت او جان تست ** این چگونه و چون جان کی شد درست
- Peki, her katradaki akıl ve can bile bedene bigâne olan böyle bir deniz, 1625
- پس چنان بحری که در هر قطر آن ** از بدن ناشیتر آمد عقل و جان
- Nasıl olur da sayı ve keyfiyetin daracık sahasına sığar? Aklıkül bile orada bilmeyenler arasına katılmıştır.
- کی بگنجد در مضیق چند و چون ** عقل کل آنجاست از لا یعلمون
- Akıl, bedene ey cansız şey der, hiç o dönüp varacağın denizden bir koku aldın, bir şey duydun mu?
- عقل گوید مر جسد را که ای جماد ** بوی بردی هیچ از آن بحر معاد