Nasıl olur da kendi kendine geceyle gündüz, sahipsiz olarak nasıl gelir, nasıl gider demezsin?365
چون نمی‌گویی که روز و شب به خود ** بی‌خداوندی کی آید کی رود
A aşağılık kişi, aklın aldığı şeylerin etrafında döner dolaşırsın ha... Bir de gel de şu akılsızlığını gör!
گرد معقولات می‌گردی ببین ** این چنین بی‌عقلی خود ای مهین
Evi bir yapanın olması mı daha akla uygundur, yapıcısı olmayan kendi kendine yapılmış bir ev mi, a aklı kıt?
خانه با بنا بود معقول‌تر ** یا که بی‌بنا بگو ای کم‌هنر
Yazıyı bir yazanın olması mı daha akla uyar, yoksa olmaması mı ey oğul?
خط با کاتب بود معقول‌تر ** یا که بی‌کاتب بیندیش ای پسر
Cim harfine benzeyen kulak, aynaya benzeyen göz, mime benzeyen ağız, nasıl olur da yazan olmadan yazılır, meydana gelir a kınanmaya değer adam?
جیم گوش و عین چشم و میم فم ** چون بود بی‌کاتبی ای متهم
Aydın bir mum, yakmayan oldukça mı bulunur, yoksa bilen bir yakıcı olunca mı?370
شمع روشن بی‌ز گیراننده‌ای ** یا بگیراننده‌ی داننده‌ای
Güzel bir sanat kör ve çolak bir adamın elinden mi çıkar, yoksa her tarafı bütün bir gözlünün elinden mi?
صنعت خوب از کف شل ضریر ** باشد اولی یا بگیرایی بصیر
Madem ki seni kahredeceğini, başına mihnet topuzunu vuracağını bildin;
پس چو دانستی که قهرت می‌کند ** بر سرت دبوس محنت می‌زند
Hadi Nemrut gibi savaş, havayı okla bakalım!
پس بکن دفعش چو نمرودی به جنگ ** سوی او کش در هوا تیری خدنگ
Hani Moğol askerleri gibi... Onlar da biri hastalandı mı ölmesin diye göğe ok atarlar ya, sen de atadur.
هم‌چو اسپاه مغل بر آسمان ** تیر می‌انداز دفع نزع جان
Yahut da kaçabilirsen kaç, kurtul bakalım.İmkânı mı var? Onun eline bir kere rehin olmuşsun.375
یا گریز از وی اگر توانی برو ** چون روی چون در کف اویی گرو
Yokluktayken bile elinden kurtulamadın, şimdi nasıl kurtulabilirsin a güzelim!
در عدم بودی نرستی از کفش ** از کف او چون رهی ای دست‌خوش
İstek yok mu? İşte o, sıçramak, kaçmaktır; onun adaletine karşı takvanın kanını dökmektir.
آرزو جستن بود بگریختن ** پیش عدلش خون تقوی ریختن
Bu dünya tuzaktır, tanesi de istek. Tuzaklardan kaç onlardan yüz çevir.
این جهان دامست و دانه‌آرزو ** در گریز از دامها روی آر زو
Böyle hareket ettin mi yüzlerce ferahlık bulursun. Fakat istekten geçemedin mi fesatlıklara uğrarsın.
چون چنین رفتی بدیدی صد گشاد ** چون شدی در ضد آن دیدی فساد
Bunun için Peygamber “Müftüler sana kuvvetli fetvalar bile verseler sen, kalbine danış” dedi.380
پس پیمبر گفت استفتوا القلوب ** گر چه مفتیتان برون گوید خطوب
İsteği bırak da Allah acısın. Bunun böyle olması lâzım, bunu denedin, sınadın ya.
آرزو بگذار تا رحم آیدش ** آزمودی که چنین می‌بایدش
Mademki kaçamıyorsun, ona kullukta bulun da hapsinden kurtul, gül bahçelerine git.
چون نتانی جست پس خدمت کنش ** تا روی از حبس او در گلشنش
Her an kendini görür gözetirsin adaleti de görürsün, yüceliği de ey azgın.
دم به دم چون تو مراقب می‌شوی ** داد می‌بینی و داور ای غوی
Fakat perde ardına girer, gözünü kaparsan senin bu göz yummanla güneş, işinden gücünden kalır mı hiç?
ور ببندی چشم خود را ز احتجاب ** کار خود را کی گذارد آفتاب
Padişahın,Eyaz’ın hareketini beğenmiyen beylere onun yüceliğinin rütbesindeki üstünlüğün, maaşındaki fazlalığın sebeplerini, hiçbir delil getiremiyecekleri, hiçbir itirazda bulunamıyacakları bir tarzda bildirip göstermesi
وا نمودن پادشاه به امرا و متعصبان در راه ایاز سبب فضیلت و مرتبت و قربت و جامگی او بریشان بر وجهی کی ایشان را حجت و اعتراض نماند
Beyler, hasetten coşunca nihayet padişahı bile kınamaya başlayıp dediler ki:385
چون امیران از حسد جوشان شدند ** عاقبت بر شاه خود طعنه زدند
Bu senin Eyaz’ında otuz adamın aklı yokken nasıl olur da otuz beyin kaftan parasını yer?
کین ایاز تو ندارد سی خرد ** جامگی سی امیر او چون خورد
Padişah, otuz beyle avlanmak üzere dağlara, ovalara çıktı.
شاه بیرون رفت با آن سی امیر ** سوی صحرا و کهستان صیدگیر
Uzaktan bir kervan gördü, beyin birisine git de,
کاروانی دید از دور آن ملک ** گفت امیری را برو ای متفک
Sor bakalım, o kervan hangi şehirden geliyor? dedi.
رو بپرس آن کاروان را بر رصد ** کز کدامین شهر اندر می‌رسد