(You will be) like the beardless youth whom they address as “Lord” that by this hypocrisy they may make entrap him.
همچو امرد که خدا نامش کنند ** تا بدین سالوس در دامش کنند
As soon as he has grown a beard in infamy, the Devil is ashamed to search after him.
چون که در بد نامی آمد ریش او ** دیو را ننگ آید از تفتیش او
The Devil approaches Man for the sake of wickedness: he does not approach you because you are worse than the Devil.
دیو سوی آدمی شد بهر شر ** سوی تو ناید که از دیوی بتر
So long as you were a man the Devil was running at your heels and bidding you taste (his) wine.1875
تا تو بودی آدمی دیو از پیات ** میدوید و میچشانید او میات
Since you have become confirmed in devilry, the good-for-nothing Devil is fleeing from you!
چون شدی در خوی دیوی استوار ** میگریزد از تو دیو نابکار
He who (formerly) clung to your skirt fled from you when you became like this.
آن که اندر دامنت آویخت او ** چون چنین گشتی ز تو بگریخت او
Explanation of (the Tradition) “Whatsoever God wills cometh to pass.”
تفسیر ما شاء الله کان
We have spoken all these words, but in preparing ourselves (for the journey before us) we are naught, naught without the favours of God.
این همه گفتیم لیک اندر بسیچ ** بیعنایات خدا هیچیم هیچ
Without the favours of God and God's elect ones, angel though he be, his page is black.
بیعنایات حق و خاصان حق ** گر ملک باشد سیاه استش ورق
O God, O Thou whose bounty fulfils (every) need, it is not allowable to mention any one beside Thee.1880
ای خدا ای فضل تو حاجت روا ** با تو یاد هیچ کس نبود روا
This amount of guidance Thou hast bestowed (upon us); till this (present time) Thou hast covered up many a fault of ours.
این قدر ارشاد تو بخشیدهای ** تا بدین بس عیب ما پوشیدهای
Cause the drop of knowledge which Thou gavest (us) heretofore to become united with Thy seas.
قطرهای دانش که بخشیدی ز پیش ** متصل گردان به دریاهای خویش
In my soul there is a drop of knowledge: deliver it from sensuality and from the body's clay,
قطرهای علم است اندر جان من ** وارهانش از هوا وز خاک تن
Before these clays drink it up, before these winds absorb it,
پیش از آن کاین خاکها خسفش کنند ** پیش از آن کاین بادها نشفش کنند
Although, when they absorb it, Thou art able to take it back from them and redeem it.1885
گر چه چون نشفش کند تو قادری ** کش از ایشان واستانی واخری
The drop that vanished in the air or was spilled (on the earth)—when did it flee (escape) from the storehouse of Thy omnipotence?
قطرهای کاو در هوا شد یا که ریخت ** از خزینهی قدرت تو کی گریخت
If it enter into non-existence or a hundred non-existences, it will make a foot of its head (will return in headlong haste) when Thou callest it.
گر در آید در عدم یا صد عدم ** چون بخوانیش او کند از سر قدم
Hundreds of thousands of opposites are killing their opposites: Thy decree is drawing them forth again (from non-existence).
صد هزاران ضد ضد را میکشد ** بازشان حکم تو بیرون میکشد
There is caravan on caravan, O Lord, (speeding) continually from non-existence towards existence.
از عدمها سوی هستی هر زمان ** هست یا رب کاروان در کاروان
In particular, every night all thoughts and understandings become naught, plunged in the deep Sea;1890
خاصه هر شب جمله افکار و عقول ** نیست گردد غرق در بحر نغول
Again at the time of dawn those Divine ones lift up their heads from the Sea, like fishes.
باز وقت صبح آن اللهیان ** بر زنند از بحر سر چون ماهیان
In autumn the myriads of boughs and leaves go in rout into the sea of Death,
در خزان آن صد هزاران شاخ و برگ ** از هزیمت رفته در دریای مرگ
(While) in the garden the crow clothed in black like a mourner makes lament over the (withered) greenery.
زاغ پوشیده سیه چون نوحهگر ** در گلستان نوحه کرده بر خضر
Again from the Lord of the land comes the edict (saying) to Non-existence, “Give back what thou hast devoured!
باز فرمان آید از سالار ده ** مر عدم را کانچه خوردی باز ده
Give up, O black Death, what thou hast devoured of plants and healing herbs and leaves and grass!”1895
آن چه خوردی واده ای مرگ سیاه ** از نبات و دارو و برگ و گیاه
O brother, collect thy wits for an instant (and think): from moment to moment (incessantly) there is autumn and spring within thee.
ای برادر عقل یک دم با خود آر ** دم به دم در تو خزان است و بهار
Behold the garden of the heart, green and moist and fresh, full f buds and roses and ctpresses and jasmines;
باغ دل را سبز و تر و تازه بین ** پر ز غنچهی ورد و سرو و یاسمین
Boughs hidden by the multitude of leaves, vast plain and high palace hidden by the multitude of flowers.
ز انبهی برگ پنهان گشته شاخ ** ز انبهی گل نهان صحرا و کاخ
These words, which are from Universal Reason, are the scent of those flowers and cypresses and hyacinths.
این سخنهایی که از عقل کل است ** بوی آن گلزار و سرو و سنبل است
Didst thou (ever) smell the scent of a rose where no rose was? Didst thou (ever) see the foaming of wine where no wine was?1900
بوی گل دیدی که آن جا گل نبود ** جوش مل دیدی که آن جا مل نبود
The scent is thy guide and conducts thee on thy way: it will bring thee to Eden and Kawthar.
بو قلاووز است و رهبر مر ترا ** میبرد تا خلد و کوثر مر ترا
The scent is a remedy for the (sightless) eye; (it is) light-making: the eye of Jacob was opened by a scent.
بو دوای چشم باشد نور ساز ** شد ز بویی دیدهی یعقوب باز
The foul scent darkens the eye, the scent of Joseph succours the eye.
بوی بد مر دیده را تاری کند ** بوی یوسف دیده را یاری کند
Thou who art not a Joseph, be a Jacob: be (familiar), like him, with weeping and sore distress.
تو که یوسف نیستی یعقوب باش ** همچو او با گریه و آشوب باش
Hearken to this counsel from the Sage of Ghazna, that thou mayst feel freshness in thy old body:1905
بشنو این پند از حکیم غزنوی ** تا بیابی در تن کهنه نوی
“Disdain needs a face like the rose; when thou hast not (such a face), do not indulge in ill-temper.
ناز را رویی بباید همچو ورد ** چون نداری گرد بد خویی مگرد
Ugly is disdain in an uncomely face, grievous is eye-ache in an unseeing eye.”
زشت باشد روی نازیبا و ناز ** سخت باشد چشم نابینا و درد
In the presence of Joseph do not give thyself airs and behave like a beauty: offer nothing but the supplication and sighs of Jacob.
پیش یوسف نازش و خوبی مکن ** جز نیاز و آه یعقوبی مکن
The meaning of dying (as conveyed) by the parrot was supplication (self-abasement): make thyself dead in supplication and poverty (of spirit),
معنی مردن ز طوطی بد نیاز ** در نیاز و فقر خود را مرده ساز
That the breath of Jesus may revive thee and make thee fair and blessed as itself.1910
تا دم عیسی ترا زنده کند ** همچو خویشت خوب و فرخنده کند
How should a rock be covered with verdure by the Spring? Become earth, that thou mayst display flowers of many a hue.
از بهاران کی شود سر سبز سنگ ** خاک شو تا گل برویی رنگ رنگ
Years hast thou been a heart-jagging rock: once, for the sake of experiment, be earth!
سالها تو سنگ بودی دل خراش ** آزمون را یک زمانی خاک باش
The story of the old harper who in the time of ‘Umar, may God be well-pleased with him, on a day when he was starving played the harp for God's sake in the graveyard.
داستان پیر چنگی که در عهد عمر از بهر خدا روز بینوایی چنگ زد میان گورستان
Hast thou heard that in the time of ‘Umar there was a harper, a fine and glorious minstrel?
آن شنیده ستی که در عهد عمر ** بود چنگی مطربی با کر و فر
The nightingale would be made beside herself by his voice: by his beautiful voice one rapture would be turned into a hundred.
بلبل از آواز او بیخود شدی ** یک طرب ز آواز خوبش صد شدی
His breath was an ornament to assembly and congregation, and at his song the dead would arise.1915
مجلس و مجمع دمش آراستی ** وز نوای او قیامت خاستی
(He was) like Isráfíl (Seraphiel), whose voice will cunningly bring the souls of the dead into their bodies,
همچو اسرافیل کاوازش به فن ** مردگان را جان در آرد در بدن
Or he was (like) an accompanist to Isráfíl, for his music would make the elephant grow wings.
یا رسیلی بود اسرافیل را ** کز سماعش پر برستی فیل را
One day Isráfíl will make a shrill sound and will give life to him that has been rotten for a hundred years.
سازد اسرافیل روزی ناله را ** جان دهد پوسیدهی صد ساله را
The prophets also have (spiritual) notes within, whence there comes life beyond price to them that seek (God).
انبیا را در درون هم نغمههاست ** طالبان را ز آن حیات بیبهاست
The sensual ear does not hear those notes, for the sensual ear is defiled by iniquities.1920
نشنود آن نغمهها را گوش حس ** کز ستمها گوش حس باشد نجس
The note of the peri is not heard by man, for he is unable to apprehend the mysteries of the peris,
نشنود نغمهی پری را آدمی ** کاو بود ز اسرار پریان اعجمی