Rumi's Masnavi - If it enter into non-existence or a hundred non-existences, it will make a foot of its head (will return in headlong haste) when Thou callest it.

If it enter into non-existence or a hundred non-existences, it will make a foot of its head (will return in headlong haste) when Thou callest it.

گر در آید در عدم یا صد عدم ** چون بخوانیش او کند از سر قدم‌‌

Hundreds of thousands of opposites are killing their opposites: Thy decree is drawing them forth again (from non-existence).

صد هزاران ضد ضد را می‌‌کشد ** بازشان حکم تو بیرون می‌‌کشد

There is caravan on caravan, O Lord, (speeding) continually from non-existence towards existence.

از عدمها سوی هستی هر زمان ** هست یا رب کاروان در کاروان‌‌

In particular, every night all thoughts and understandings become naught, plunged in the deep Sea; 1890

خاصه هر شب جمله افکار و عقول ** نیست گردد غرق در بحر نغول‌‌

Again at the time of dawn those Divine ones lift up their heads from the Sea, like fishes.

باز وقت صبح آن اللهیان ** بر زنند از بحر سر چون ماهیان‌‌

In autumn the myriads of boughs and leaves go in rout into the sea of Death,

در خزان آن صد هزاران شاخ و برگ ** از هزیمت رفته در دریای مرگ‌‌

(While) in the garden the crow clothed in black like a mourner makes lament over the (withered) greenery.

زاغ پوشیده سیه چون نوحه‌‌گر ** در گلستان نوحه کرده بر خضر

Again from the Lord of the land comes the edict (saying) to Non-existence, “Give back what thou hast devoured!

باز فرمان آید از سالار ده ** مر عدم را کانچه خوردی باز ده‌‌

Give up, O black Death, what thou hast devoured of plants and healing herbs and leaves and grass!” 1895

آن چه خوردی واده ای مرگ سیاه ** از نبات و دارو و برگ و گیاه‌‌

O brother, collect thy wits for an instant (and think): from moment to moment (incessantly) there is autumn and spring within thee.

ای برادر عقل یک دم با خود آر ** دم به دم در تو خزان است و بهار

Behold the garden of the heart, green and moist and fresh, full f buds and roses and ctpresses and jasmines;

باغ دل را سبز و تر و تازه بین ** پر ز غنچه‌‌ی ورد و سرو و یاسمین‌‌

Boughs hidden by the multitude of leaves, vast plain and high palace hidden by the multitude of flowers.

ز انبهی برگ پنهان گشته شاخ ** ز انبهی گل نهان صحرا و کاخ‌‌

These words, which are from Universal Reason, are the scent of those flowers and cypresses and hyacinths.

این سخنهایی که از عقل کل است ** بوی آن گلزار و سرو و سنبل است‌‌

Didst thou (ever) smell the scent of a rose where no rose was? Didst thou (ever) see the foaming of wine where no wine was? 1900

بوی گل دیدی که آن جا گل نبود ** جوش مل دیدی که آن جا مل نبود

The scent is thy guide and conducts thee on thy way: it will bring thee to Eden and Kawthar.

بو قلاووز است و رهبر مر ترا ** می‌‌برد تا خلد و کوثر مر ترا

The scent is a remedy for the (sightless) eye; (it is) light-making: the eye of Jacob was opened by a scent.

بو دوای چشم باشد نور ساز ** شد ز بویی دیده‌‌ی یعقوب باز

The foul scent darkens the eye, the scent of Joseph succours the eye.

بوی بد مر دیده را تاری کند ** بوی یوسف دیده را یاری کند

Thou who art not a Joseph, be a Jacob: be (familiar), like him, with weeping and sore distress.

تو که یوسف نیستی یعقوب باش ** همچو او با گریه و آشوب باش‌‌

Hearken to this counsel from the Sage of Ghazna, that thou mayst feel freshness in thy old body: 1905

بشنو این پند از حکیم غزنوی ** تا بیابی در تن کهنه نوی‌‌

“Disdain needs a face like the rose; when thou hast not (such a face), do not indulge in ill-temper.

ناز را رویی بباید همچو ورد ** چون نداری گرد بد خویی مگرد

Ugly is disdain in an uncomely face, grievous is eye-ache in an unseeing eye.”

زشت باشد روی نازیبا و ناز ** سخت باشد چشم نابینا و درد

In the presence of Joseph do not give thyself airs and behave like a beauty: offer nothing but the supplication and sighs of Jacob.

پیش یوسف نازش و خوبی مکن ** جز نیاز و آه یعقوبی مکن‌‌

The meaning of dying (as conveyed) by the parrot was supplication (self-abasement): make thyself dead in supplication and poverty (of spirit),

معنی مردن ز طوطی بد نیاز ** در نیاز و فقر خود را مرده ساز

That the breath of Jesus may revive thee and make thee fair and blessed as itself. 1910

تا دم عیسی ترا زنده کند ** همچو خویشت خوب و فرخنده کند

How should a rock be covered with verdure by the Spring? Become earth, that thou mayst display flowers of many a hue.

از بهاران کی شود سر سبز سنگ ** خاک شو تا گل برویی رنگ رنگ‌‌

Years hast thou been a heart-jagging rock: once, for the sake of experiment, be earth!

سالها تو سنگ بودی دل خراش ** آزمون را یک زمانی خاک باش‌‌

The story of the old harper who in the time of ‘Umar, may God be well-pleased with him, on a day when he was starving played the harp for God's sake in the graveyard.

داستان پیر چنگی که در عهد عمر از بهر خدا روز بی‌‌نوایی چنگ زد میان گورستان‌‌

Hast thou heard that in the time of ‘Umar there was a harper, a fine and glorious minstrel?

آن شنیده ستی که در عهد عمر ** بود چنگی مطربی با کر و فر

The nightingale would be made beside herself by his voice: by his beautiful voice one rapture would be turned into a hundred.

بلبل از آواز او بی‌‌خود شدی ** یک طرب ز آواز خوبش صد شدی‌‌

His breath was an ornament to assembly and congregation, and at his song the dead would arise. 1915

مجلس و مجمع دمش آراستی ** وز نوای او قیامت خاستی‌‌

(He was) like Isráfíl (Seraphiel), whose voice will cunningly bring the souls of the dead into their bodies,

همچو اسرافیل کاوازش به فن ** مردگان را جان در آرد در بدن‌‌

Or he was (like) an accompanist to Isráfíl, for his music would make the elephant grow wings.

یا رسیلی بود اسرافیل را ** کز سماعش پر برستی فیل را

One day Isráfíl will make a shrill sound and will give life to him that has been rotten for a hundred years.

سازد اسرافیل روزی ناله را ** جان دهد پوسیده‌‌ی صد ساله را

The prophets also have (spiritual) notes within, whence there comes life beyond price to them that seek (God).

انبیا را در درون هم نغمه‌‌هاست ** طالبان را ز آن حیات بی‌‌بهاست‌‌

The sensual ear does not hear those notes, for the sensual ear is defiled by iniquities. 1920

نشنود آن نغمه‌‌ها را گوش حس ** کز ستمها گوش حس باشد نجس‌‌

The note of the peri is not heard by man, for he is unable to apprehend the mysteries of the peris,

نشنود نغمه‌‌ی پری را آدمی ** کاو بود ز اسرار پریان اعجمی‌‌

Although the note of the peri too belongs to this world. The note of the heart is higher than both breaths (notes),

گر چه هم نغمه‌‌ی پری زین عالم است ** نغمه‌‌ی دل برتر از هر دو دم است‌‌

For peri and man (alike) are prisoners: both are (captive) in the prison of this ignorance.

که پری و آدمی زندانی‌‌اند ** هر دو در زندان این نادانی‌‌اند

Recite O community of Jinn (and men) in the Súratu l’-Rahmán; recognise (the meaning of) if ye be able to pass forth.

معشر الجن سوره‌‌ی رحمان بخوان ** تستطیعوا تنفذوا را باز دان‌‌

The inward notes of the saints say, at first, “O ye particles of lá (not = not-being), 1925

نغمه‌‌های اندرون اولیا ** اولا گوید که ای اجزای لا

Take heed, lift up your heads from the lá of negation, cast aside this fancy and vain imagining.

هین ز لای نفی سرها بر زنید ** این خیال و وهم یک سو افکنید

O ye who all are rotten in (the world of) generation and corruption, your everlasting soul neither grew nor came to birth.”

ای همه پوسیده در کون و فساد ** جان باقیتان نرویید و نزاد

If I tell (even) a tittle of those (saintly) notes, the souls will lift up their heads from the tombs.

گر بگویم شمه‌‌ای ز آن نغمه‌‌ها ** جانها سر بر زنند از دخمه‌‌ها

Put thine ear close, for that (melody) is not far off, but ’tis not permitted to convey it to thee.

گوش را نزدیک کن کان دور نیست ** لیک نقل آن به تو دستور نیست‌‌

Hark! for the saints are the Isráfíls of the (present) time: from them to the dead comes life and freshness. 1930

هین که اسرافیل وقت‌‌اند اولیا ** مرده را ز یشان حیات است و حیا

At their voice the soul of every dead one starts up from the body's grave in their winding sheets.

جان هر یک مرده‌‌ای از گور تن ** بر جهد ز آوازشان اندر کفن‌‌

He (that is thus awakened) says, “This voice is separate from (all other) voices: to quicken (the dead) is the work of the voice of God.

گوید این آواز ز آوازها جداست ** زنده کردن کار آواز خداست‌‌

We (had) died and were entirely decayed: the call of God came: we all arose.”

ما بمردیم و بکلی کاستیم ** بانگ حق آمد همه برخاستیم‌‌

The call of God, (whether it be) veiled or unveiled, bestows that which He bestowed on Mary from His bosom.

بانگ حق اندر حجاب و بی‌‌حجاب ** آن دهد کو داد مریم را ز جیب‌‌

O ye whom death (in your hearts) hath made naught underneath the skin, return from non-existence at the voice of the Friend! 1935

ای فناتان نیست کرده زیر پوست ** باز گردید از عدم ز آواز دوست‌‌

Absolutely, indeed, that voice is from the King (God), though it be from the larynx of God's servant.

مطلق آن آواز خود از شه بود ** گر چه از حلقوم عبد الله بود