You have accepted this (statement) conventionally, (but) the travellers (on the mystic Way) have beheld this (truth) clairvoyantly, without (relation from) the Prophet.
او گمان برده که این دم خفته‌ام ** بی‌خبر زان کوست درخواب دوم
You are asleep in the daytime: do not say that this is not sleep. The shadow (reflexion) is derivative, the origin (of it) is naught but the moonlight.1735
هاون گردون اگر صد بارشان ** خرد کوبد اندرین گلزارشان
Know, O comrade, that your sleep and waking (your life in this world) is as though a sleeper should dream that he has gone to sleep.
اصل این ترکیب را چون دیده‌اند ** از فروع وهم کم ترسیده‌اند
He thinks, “Now I am asleep,” (and is) unaware that he is (really) in the second sleep.
سایه‌ی خود را ز خود دانسته‌اند ** چابک و چست و گش و بر جسته‌اند
If the potter break a pot, he himself will restore it (to a perfect state) when he wishes.
کوزه‌گر گر کوزه‌ای را بشکند ** چون بخواهد باز خود قایم کند
The blind man at every step is afraid of (falling into) the pit: he walks on the road with a thousand fears;
کور را هر گام باشد ترس چاه ** با هزاران ترس می‌آید براه
(But) the seeing man has seen the width of the road, so he knows (all about) the hole and the pit;1740
مرد بینا دید عرض راه را ** پس بداند او مغاک و چاه را
His legs and knees do not tremble at any time: how should he look sour because of any affliction?
پا و زانواش نلرزد هر دمی ** رو ترش کی دارد او از هر غمی
“Arise, O Pharaoh (and do thy worst)! for we are not such (so deluded) as to stop at every cry and (every) ghoul.
خیز فرعونا که ما آن نیستیم ** که بهر بانگی و غولی بیستیم
Rend our (bodily) mantle! There is One who will sew (it again); and if not, truly the more naked we are, the better for us.
خرقه‌ی ما را بدر دوزنده هست ** ورنه ما را خود برهنه‌تر به است
Without raiment we would fain clasp this Beauteous One to our bosoms, O enemy good-for-naught!
بی لباس این خوب را اندر کنار ** خوش در آریم ای عدو نابکار
There is nothing sweeter than to be stripped of the body and the (bodily) temperament, O stupid uninspired Pharaoh!”1745
خوشتر از تجرید از تن وز مزاج ** نیست ای فرعون بی الهام گیج
How the mule related (his story) to the camel, saying, “I am often falling on my face, while thou fallest but seldom.”
حکایت استر پیش شتر کی من بسیار در رو می‌افتم و تو نمی‌افتی الا به نادر
Said the mule to the camel, “O good friend, in hill and dale and in the obscure (difficult) track
گفت استر با شتر کای خوش رفیق ** در فراز و شیب و در راه دقیق
Thou dost not tumble on thy head but goest happily along, while I am tumbling on my head, like one who has lost his way.
تو نه آیی در سر و خوش می‌روی ** من همی‌آیم بسر در چون غوی
At every moment I am falling on my face, whether (it be) in a dry place or a wet.
من همی‌افتم برو در هر دمی ** خواه در خشکی و خواه اندر نمی
Declare to me what is the cause of this, that I may know how I must live.”
این سبب را باز گو با من که چیست ** تا بدانم من که چون باید بزیست
He (the camel) said, “My eye is clearer than thine; furthermore, it is also looking from on high:1750
گفت چشم من ز تو روشن‌ترست ** بعد از آن هم از بلندی ناظرست
When I come up to the top of a high hill, I regard attentively the end of the pass;
چون برآیم بر سرکوه بلند ** آخر عقبه ببینم هوشمند
Then too God reveals to my eye all the lowness and loftiness of the way,
پس همه پستی و بالایی راه ** دیده‌ام را وا نماید هم اله
(So that) I take every step with (clear) sight and am delivered from stumbling and falling,
هر قدم من از سر بینش نهم ** از عثار و اوفتادن وا رهم
(Whereas) thou dost not see two or three steps in front of thee: thou seest the bait, but thou dost not see the pain of the snare.
تو ببینی پیش خود یک دو سه گام ** دانه بینی و نبینی رنج دام
Are the blind and the seeing equal before you (according to your opinion) in their abiding and their alighting and their journeying?”1755
یستوی الاعمی لدیکم والبصیر ** فی المقام و النزول والمسیر
When God gives a spirit to the embryo in the womb, He implants in its (the spirit's) temperament (the desire of) drawing particles together.
چون جنین را در شکم حق جان دهد ** جذب اجزا در مزاج او نهد
By means of food it draws the particles together and weaves the warp and woof of its body:
از خورش او جذب اجزا می‌کند ** تار و پود جسم خود را می‌تند
Till (the age of) forty years, God will have made it desirous of drawing particles together in (the process of) growth.
تا چهل سالش بجذب جزوها ** حق حریصش کرده باشد در نما
The incomparable King taught the spirit to draw particles together: how should He (himself) not know how to draw particles together?
جذب اجزا روح را تعلیم کرد ** چون نداند جذب اجزا شاه فرد
The assembler of (all) these motes was the (Divine) Sun: He knows how to seize thy (bodily) particles (and draw them together again) without nutrition.1760
جامع این ذره‌ها خورشید بود ** بی غذا اجزات را داند ربود
At the moment when thou emergest from sleep, He quickly recalls the departed consciousness and sensation.
آن زمانی که در آیی تو ز خواب ** هوش و حس رفته را خواند شتاب
To the end that thou mayst know that those (faculties) have not become absent from Him, they come back (to thee) when He commands them to return.
تا بدانی کان ازو غایب نشد ** باز آید چون بفرماید که عد
How by permission of God the particles of the ass of ‘Uzayr were assembled after putrefaction and recompounded before the eyes of ‘Uzayr.
اجتماع اجزای خر عزیر علیه السلام بعد از پوسیدن باذن الله و درهم مرکب شدن پیش چشم عزیر علیه السلام
“Hey, ‘Uzayr, look upon thine ass which hath rotted and crumbled beside thee.
هین عزیرا در نگر اندر خرت ** که بپوسیدست و ریزیده برت
We will collect its parts in thy presence—its head and tail and ears and legs.”
پیش تو گرد آوریم اجزاش را ** آن سر و دم و دو گوش و پاش را
There is no (visible) hand, and (yet) He is putting the parts together and giving a unitedness to the (scattered) pieces.1765
دست نه و جزو برهم می‌نهد ** پاره‌ها را اجتماعی می‌دهد
Consider the art of a Tailor who sews old rags (together) without a needle:
در نگر در صنعت پاره‌زنی ** کو همی‌دوزد کهن بی سوزنی
No thread or needle at the time of sewing; He sews in such wise that no seam is visible.
ریسمان و سوزنی نه وقت خرز ** آنچنان دوزد که پیدا نیست درز
“Open thine eyes and behold the resurrection plainly, that there may not remain in thee doubt concerning the Day of Judgement,
چشم بگشا حشر را پیدا ببین ** تا نماند شبهه‌ات در یوم دین
And that thou mayst behold My unitive power entire, so that at the time of death thou wilt not tremble with anxiety,
تا ببینی جامعی‌ام را تمام ** تا نلرزی وقت مردن ز اهتمام
Even as at the time of sleep thou art secure from (hast no fear of) the passing of all the bodily senses:1770
همچنانک وقت خفتن آمنی ** از فوات جمله حسهای تنی
At the time of sleep thou dost not tremble for thy senses, though they become scattered and ruined.”
بر حواس خود نلرزی وقت خواب ** گرچه می‌گردد پریشان و خراب
How a certain Shaykh showed no grief at the death of his sons.
جزع ناکردن شیخی بر مرگ فرزندان خود
Formerly there was a Shaykh, a (spiritual) Director, a heavenly Candle on the face of the earth,
بود شیخی رهنمایی پیش ازین ** آسمانی شمع بر روی زمین
One like a prophet amongst religious communities, an opener of the door of the garden of Paradise.
چون پیمبر درمیان امتان ** در گشای روضه‌ی دار الجنان
The Prophet said that a Shaykh who has gone forward (to perfection) is like a prophet amidst his people.
گفت پیغامبر که شیخ رفته پیش ** چون نبی باشد میان قوم خویش
One morning his family said to him, “Tell us, O man of good disposition, how art thou (so) hard-hearted?1775
یک صباحی گفتش اهل بیت او ** سخت‌دل چونی بگو ای نیک‌خو
We with backs (bent) double are mourning for the death and loss of thy sons;
ماز مرگ و هجر فرزندان تو ** نوحه می‌داریم با پشت دوتو
Why art not thou weeping and lamenting? Or hast thou no pity in thy heart, O sire?
تو نمی‌گریی نمی‌زاری چرا ** یا که رحمت نیست در دل ای کیا
Since thou hast no pity within, what hope for us is there now from thee?
چون ترا رحمی نباشد در درون ** پس چه اومیدست‌مان از تو کنون
We are in hope of thee, O guide, that thou wilt not leave us to perish.
ما به ا اومید تویم ای پیشوا ** که بسنگذاری تو مارا در فنا
When the throne is set up on the Day of Resurrection, ’tis thou that art our intercessor on that grievous day.1780
چون بیارایند روز حشر تخت ** خود شفیع ما توی آن روز سخت
On such a merciless day and night we are hopeful of thy kindness.
درچنان روز و شب بی‌زینهار ** ما به اکرام تویم اومیدوار
Our hands will cling to thy skirt at that moment when security remains not to any sinner.”
دست ما و دامن تست آن زمان ** که نماند هیچ مجرم را امان
The Prophet has said, “On the Day of Resurrection how should I leave the sinners to shed tears?
گفت پیغامبر که روز رستخیز ** کی گذارم مجرمان را اشک‌ریز